موثرترین روش‌ها برای تقویت عزت نفس در کودکان؛ نکاتی مفید و کاربردی برای پدرومادرها
در این مطلب، قصد داریم روش‌های موثر برای تقویت عزت نفس در کودکان را با شما به‌اشتراک بگذاریم و ببینیم اصلا چرا باید بچه‌ها را با عزت نفس بار بیاوریم؟ و چگونه می‌توانیم این ویژگی را در سنین مختلف تقویت کنیم؟ اگر این پرسش‌ها ذهن شما را هم مشغول کرده‌اند، پیشنهاد می‌کنیم خواندن این مقاله را از دست ندهید.
تقویت عزت نفس در کودکان از مهم‌ترین کارهایی است که به بهبود رشد روانی، رفتاری، عاطفی و اجتماعی فرزندتان کمک می‌کند. عزت نفس را می‌توان یک سپر محافظ به حساب آورد که در موقعیت‌های استرس‌زا و منفی از سلامت روان انسان محافظت می‌کند. برخورداری از این ویژگی می‌تواند موجب بالا رفتن سطح انگیزه شود و کیفیت کلی زندگی را بهبود بخشد.
عزت نفس چیست؟
در روانشناسی، اصطلاح عزت نفس یا احترام به خود، برای توصیف برداشت ذهنی انسان از خودش و برخورداری از احساس شایستگی و ارزشمندی فردی به‌کار می‌رود. به عبارت بهتر، داشتن عزت نفس به معنای آن است که بدون توجه به شرایط، خودتان را دوست داشته باشد؛ برای خودتان احترام قائل باشید و وجودتان را ارزشمند و شایسته قدردانی بدانید.
بسیاری از افراد، احترام به خود را معادل و هم‌معنی اعتماد به‌نفس می‌دانند. ولی در واقع این‌طور نیست. یعنی، اعتماد به‌نفس تنها بخشی از این ویژگی بوده و یکی از عواملی است که به تقویت آن کمک می‌کند. احترام به خود از زمان تولد نوزاد و از نخستین روزهای زندگی شکل می‌گیرد؛ در دوران کودکی و نوجوانی افزایش می‌یابد و نهایتا در دوران بزرگسالی به پایداری می‌رسد.
در اصل، می‌توان گفت که این ویژگی حاصل مجموعه تجربیاتی است که بچه‌ها در منزل و اجتماع کسب می‌کنند. برای مثال، خانواده‌هایی که دائما از یکدیگر انتقاد کرده یا به هم توهین می‌کنند، فرزندانی با عزت نفس پایین تربیت می‌کنند. از طرف دیگر، بچه‌هایی که عشق بدون قید و شرط را در منزل تجربه می‌کنند، عمدتا برای خودشان ارزش و احترام بیش‌تری قائل هستند.
عزت نفس شامل چه بخش‌هایی است؟
- اعتماد به‌نفس
- احساس امنیت
- هویت
- احساس تعلق
- احساس شایستگی
چرا باید بچه‌ها را با عزت نفس بار بیاوریم؟
تقویت عزت نفس در کودکان بر فرآیند تصمیم‌گیری، میزان انگیزه، کیفیت روابط، سلامت عاطفی و سلامت روانی آن‌ها تاثیر می‌گذارد. بچه‌هایی که برداشت سالم و مثبتی نسبت به خودشان دارند، پتانسیل‌ها و قابلیت‌های‌شان را درک می‌کنند و برای مقابله با چالش‌های جدید و حل مسائل مختلف زندگی آمادگی بیش‌تری دارند. طبیعتا این برداشت فردی باید واقع‌بینانه باشد تا مانع رشد شخصیت و مهارت‌های کودک نشود.
کودکان دارای عزت نفس بالا چه ویژگی‌هایی دارند؟
کودکانی که احساس خوبی نسبت به خودشان دارند از ریسک‌پذیری بالاتری برخوردار بوده و می‌توانند چیزهای جدید را امتحان کنند. این دسته از بچه‌ها معمولا برای انجام هر کاری تا جای ممکن تلاش کرده و از دستاوردهای‌شان احساس غرور می‌کنند. بنابراین، حس و حال خوب آن‌ها درباره خودشان به‌طور مضاعف افزایش پیدا می‌کند. عزت نفس به بچه‌ها کمک می‌کند با اشتباهات‌شان کنار بیایند و به آن‌ها انگیزه می‌دهد تا بارها و بارها تلاش کنند. در نتیجه، این ویژگی به کودکان کمک می‌کند که در خانه، مدرسه و اجتماع عملکرد بهتری داشته باشند. در مجموع، برخی از مهم‌ترین ویژگی‌های این گروه از کودکان عبارتند از:
- توانایی‌ها، مهارت‌ها و استعدادهای خود را به خوبی می‌شناسند و آن‌ها را درک می‌کنند.
- می‌توانند با دیگران روابط سالمی را ایجاد کرده و آن را حفظ کنند.
- از خودشان انتظارات واقع‌بینانه‌ای دارند.
- نیازهای خودشان را درک کرده و می‌توانند آن‌ها را بیان کنند.
پایین بودن عزت نفس چه تاثیری بر کودکان می‌گذارد؟
پایین بودن عزت نفس در کودکان موجب می‌شود توانایی‌ها و قابلیت‌های‌شان را باور نداشته باشند و دائما در فرآیند تصمیم‌گیری دچار تردید شوند. ممکن است برای امتحان کارها و موقعیت‌های جدید انگیزه‌ای نداشته باشند؛ چرا که خودشان را باور ندارند و فکر می‌کنند که نمی‌توانند به اهداف تعیین شده دسترسی داشته باشند. بچه‌هایی که عزت نفس پایینی دارند ممکن است در ایجاد رابطه، حفظ آن و بیان نیازهای خودشان مشکل داشته باشند. همچنین، احتمالا سطح اعتماد به نفس آن‌ها پایین است و احساس می‌کنند ارزشی ندارند و دوست داشتنی نیستند.
این دسته از بچه‌ها از خودشان مطمئن نیستند و معمولا فکر می‌کنند دیگران آن‌ها را نمی‌پذیرند. بنابراین، ممکن است اصلا تنهایی را ترجیح بدهند و وارد هیچ جمعی نشوند. در عین حال، ممکن است به سختی از خودشان دفاع کنند و اجازه بدهند دیگران با آن‌ها بدرفتاری کنند. آن‌ها معمولا از انگیزه کافی برخوردار نیستند، به راحتی شکست را می‌پذیرند و برای پیروزی و شروع دوباره کم‌تر تلاش می‌کنند.
عزت نفس بیش از اندازه چه تبعاتی را به‌دنبال دارد؟
عزت نفس بیش از اندازه موجب می‌شود کودکان مهارت‌های خودشان را خیلی دست بالا بگیرند. این افراد معمولا بدون هیچ تلاش قابل توجهی فکر می‌کنند مستحق موفقیت هستند. ناگفته پیداست که هر چقدر هم که توانمند باشید، اگر تلاش نکنید به موفقیت نمی‌رسید. بنابراین، این کودکان معمولا دچار سرخوردگی می‌شوند. در عین حال، باور بیش از حد و غیر واقع‌بینانه نسبت به قابلیت‌ها، استعدادها و توانایی‌ها درست مثل سدی در مقابل خودسازی و رشد شخصیت مانع ایجاد می‌کند. همچنین، این دسته از بچه‌ها معمولا روابط اجتماعی و عاطفی موفقی را تجربه نمی‌کنند و در این زمینه با مشکلات متعددی مواجه می‌شوند.
چه عواملی بر عزت نفس کودکان تاثیرگذارند؟
- ناتوانی و کم‌توانی جسمانی
- بیماری
- وضعیت اجتماعی و اقتصادی
- الگوهای فکری خانوادگی
- سن
- تبعیض
برای تقویت عزت نفس در کودکان صفر تا ۵ سال چه باید کرد؟
قبلا هم گفتیم، تقویت عزت نفس فرآیندی است که از همان ابتدای کودکی شروع می‌شود و با گذشت زمان به‌آرامی توسعه می یابد. احساس امنیت، دوست داشته شدن و پذیرش به‌همراه دریافت توجه مثبت و مراقبت محبت‌آمیز از مهم‌ترین عواملی هستند که به تقویت عزت نفس بچه‌های صفر تا ۵ سال کمک می‌کنند. کودکان نوپا و خردسال می‌توانند برخی کارها را به تنهایی انجام دهند. در واقع، آن‌ها وقتی از مهارت‌های جدیدشان استفاده می‌کنند نسبت به خودشان احساس خوبی دارند. عزت نفس فرزندتان زمانی رشد می‌کند که شما به‌اندازه کافی به او توجه کنید و در عین حال، اجازه بدهید تلاش کند، شکست بخورد، دوباره از جا برخیزد و به خودش افتخار کند. به عبارت دیگر، امتحان کردن چیزهای تازه، انجام کارهای جدید و یادگیری مهارت‌های متنوع، فرصتی برای رشد و تقویت عزت نفس در کودکان به حساب می‌آیند. در مجموع، برای موفقیت در این امر لازم است نکات زیر را رعایت کنید:
- اجازه بدهید کارها و مهارت‌های تازه‌ای را یاد بگیرد.
- برای یادگیری هر کار تازه‌ای ابتدا به فرزندتان کمک کنید.
- اجازه بدهید با هم‌سالانش بازی کند، دوست شود و روش کنار آمدن با دیگران را یاد بگیرد.
- فعالیت‌های مورد علاقه‌اش را کشف کرده و کمک کنید آن‌ها را تمرین کند.
- اشتباهاتش را ببخشید و با او مهربان باشید.
- رفتارهای خوب و تلاش‌هایش را تحسین کنید.
- الگوی خوبی برایش باشید.
- با او بازی کنید و خوش بگذرانید.
- تلاش کردن در جهت رسیدن به اهداف و خواسته‌ها را به او بیاموزید.
- او را درک کنید و تفاوت‌ها و ویژگی‌های منحصر به‌فردش را بپذیرید.
- او را لوس بار نیاورید.
- روی ویژگی‌های مثبت و توانمندی‌هایش تمرکز کنید.
- از انتقادهای تند و تیز، مقایسه او با دیگران و توهین و سرکوفت اجتناب کنید.
- او را بخشنده و حمایت‌گر بار بیاورید.
برای تقویت عزت نفس در کودکان بزرگ‌تر چه باید کرد؟
- او را مسئولیت‌پذیر بار بیاورید و اجازه بدهید در کارهای منزل کمک‌تان کند.
- فرزندتان را با سایر هم‌سالانش مقایسه نکنید.
- همیشه توانایی‌ها و ویژگی‌های مثبت فرزندتان را تحسین کنید؛ با این حال، در این امر حتما تعادل داشته باشید و بیش از اندازه تعریف و تمجید نکنید.
- واقع‌بین باشید و توانایی‌ها و مهارت‌هایش را بزرگ‌نمایی نکنید.
- به‌طور سالم و کنترل شده اجازه بدهید ریسک‌پذیر بار بیاید و حتی گاهی اشتباه کند.
- مناسب سن و سال کودک و تحت نظارت خودتان به او حق انتخاب بدهید.
- فرزندتان را تشویق کنید علایقش را دنبال کند.
- به او یاد بدهید اهدافش را با توانایی‌هایش انطباق دهد تا دچار سرخوردگی نشود.
- در مواقع شکست، به او انگیزه بدهید و پس از اطمینان از مطابقت هدف با توانایی‌های فرزندتان، تشویقش کنید دوباره تلاش کند.
- بدون قید و شرط دوستش داشته باشید و در هر شرایطی به او محبت کرده و از او پشتیبانی کنید.
- او را مستقل، با اراده و صاحب‌نظر بار بیاورید.
- هرگز و در هیچ صورتی به فرزندتان توهین نکنید و شخصیتش را تحقیر نکنید.
- شرایطی را ایجاد کنید که با فناوری‌های روز آشنا شود و کار کردن با ابزارهای مدرن را یاد بگیرد.
- از خلاقیت‌ها و ایده‌های جدید فرزندتان پشتیبانی کنید و کمکش کنید ایده‌های جدیدش را عملی کند.
سخن آخر
تقویت عزت نفس در کودکان از بزرگ‌ترین وظایف و مسئولیت‌های والدین به حساب می‌آید. یادتان باشد، هیچ انسانی کامل نبوده و فرزند شما هم از این قاعده مستثنا نیست. بنابراین، لازم است واقع‌بین باشید، تا جای ممکن عشق و محبت را نثار کودک‌تان کنید و به او اجازه بدهید کمی ریسک‌پذیر باشد و از اشتباهاتش درس بگیرد. نظر شما چیست؟ شما چه راهکاری را برای بهبود عزت نفس بچه‌ها پیشنهاد می‌کنید؟ خوشحال می‌شویم دیدگاه‌ها و تجربیات‌تان را در بخش «نظرات کاربران» با ما و دیگر خوانندگان به‌اشتراک بگذارید.
ممنون بابت مطلب کامل، دقیق و حرفه‌ای. با جزییات ولی سرراست.
خیلی خوشحالیم که مورد توجهتون قرار گرفته. ممنون که با «مامانا» همراه شدین.