در این مطلب، قصد داریم درباره علائم و نشانه‌های بیش‌فعالی در کودکان صحبت کنیم. اگر می‌خواهید اطلاعات‌تان را در این زمینه بیشتر کرده و از این طریق به فرزندتان کمک کنید، خواندن این مقاله را از دست ندهید.
بیش‌فعالی یکی از رایج‌ترین مشکلاتی است که اگر به‌موقع تشخیص داده نشود می‌تواند پیشرفت تحصیلی و اجتماعی بچه‌ها را دچار اختلال کند. تشخیص زودهنگام این عارضه به کودکان مبتلا کمک می‌کند تا درمان مورد نیاز خود را زودتر دریافت کنند؛ مهارت‌های مقابله‌ای را بیاموزند و به موفقیت برسند.
بیش‌فعالی چیست؟
بیش‌فعالی یک اختلال شایع در زمینه تکامل عصبی بچه‌هاست که بیشتر در پسر بچه‌ها مشاهده می‌شود. علائم این بیماری ممکن است در هر سن‌وسالی ظاهر شود. با این حال، نخستین نشانه‌های این اختلال در سال‌های قبل از مدرسه بروز پیدا می‌کند؛ در طول دوره تحصیل به بالاترین میزان خود می‌رسد؛ و در مواقعی تا سنین بزرگسالی نیز ادامه پیدا می‌کند و زندگی شخصی و اجتماعی فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. توجه نکردن به علائم و نشانه‌های این بیماری و پیدا نکردن روش‌های درمانی مناسب برای آن می‌تواند بچه‌ها را در معرض مشکلات جدی‌تری مانند اضطراب و افسردگی قرار دهد.
علائم و نشانه‌های بیش‌فعالی در کودکان زیر یک‌سال چیست؟
- دائما بی‌قراری می‌کنند.
- به‌صورت پیوسته و با صدای بلند گریه می‌کنند.
- به‌سختی می‌خوابند.
- در طول شب، دائما بیدار می‌شوند و گریه می‌کنند.
- در طول روز، بارها استفراغ می‌کنند.
- به‌سختی می‌توانند مواد غذایی مناسب سن‌شان را ببلعند.
نکته مهم:
کلیه این نشانه‌ها می‌تواند در نوزادان و کودکان عادی هم دیده شود. بسیاری از بچه‌ها در ماه‌های ابتدایی زندگی‌شان از مشکل ریفلاکس خفیف معده رنج می‌برند و عینا همین علائم را نشان میدهند. بنابراین، در صورت مشاهده این رفتارها پیش از هر چیز باید به پزشک مراجعه کرده و برای پیدا کردن علت اصلی بی‌تابی، نا آرامی و سایر مشکلات کودک از او کمک بگیرید.
علائم و نشانه‌های بیش‌فعالی در کودکان ۲ تا ۵ سال چیست؟
- به‌صورت مداوم و بیش از اندازه بی‌قرارند.
- رفتارهای تکانشی دارند.
- بیش از اندازه پر انرژی هستند.
- دائما در حال دویدن هستند و از در و دیوار بالا می‌روند.
- به‌طور پیوسته حرکت می‌کنند و پیچ‌وتاب می‌خورند.
- در هنگام بازی‌ها یا مکالمات گروهی نمی‌توانند منتظر نوبت‌شان باشند.
- بی‌وقفه صحبت می‌کنند.
- اصلا قابل پیش‌بینی نیستند.
- برای مدت طولانی نمی‌توانند روی موضوعی تمرکز کنند یا به حرف‌های‌تان گوش دهند.
- به سختی می‌توانند آرام بگیرند، چرت بزنند و پشت میز غذاخوری بنشینند.
- در هنگام بازی با دیگر بچه‌ها رفتارهای پرخاشگرانه نشان میدهند.
- بیش از اندازه جسارت نشان میدهند و خودشان و دیگران را در معرض خطر قرار میدهند.
- موقعیت‌های خطرناک را تشخیص نمی‌‌دهند.
- تا ۴ سالگی نمی‌تواند روی یک پا بپرند.
نکته مهم:
تشخیص علائم و نشانه‌های بیش‌فعالی در کودکان ۲ تا ۵ سال کار دشواری است. چرا که اغلب بچه‌های خردسال به‌طور کلی نمی‌توانند برای مدت طولانی روی موضوعی تمرکز کنند. به‌علاوه، همه کودکان نوپا معمولا بسیار فعال و پر جنب‌وجوش هستند. بنابراین، هر بچه‌ای که نشانه‌های بالا را داشته باشد لزوما مبتلا به بیش‌فعالی نیست. با این تفاوت که کودکان عادی و پر تحرک معمولا در هنگام شنیدن داستان‌های شیرین یا تماشای کتاب‌های مصور می‌توانند تمرکز کنند. از طرف دیگر، آن‌ها می‌توانند اسباب‌بازی‌های‌شان را کنار بگذارند و فعالیت‌هایی مانند درست کردن پازل را دنبال کنند.
توجه داشته باشید، کودکان مبتلا به بیش‌فعالی به‌طور معمول نمی‌توانند چنین کارهایی را انجام دهند. این گروه از بچه‌ها عمدتا رفتارها و عادات افراطی خاصی دارند که تعامل با دیگران را برایشان دشوار می‌کند. اگر رفتارها و نشانه‌های بالا را به مدت ۶ ماه یا بیشتر در مکان‌های مختلف مانند خانه و مهدکودک در فرزندتان مشاهده کردید، لازم است با پزشک مشورت کنید.
علائم و نشانه‌های بیش‌فعالی در کودکان ۶ تا ۷ سال چیست؟
- به صورت افراطی غذا می‌خورند و پرخوری می‌کنند.
- سریعا عصبانی شده و دائما با اطرافیان گلاویز می‌شوند.
- به سختی می‌توانند دستورالعمل‌های معلم را دنبال کرده و به حرف‌های او و دیگران گوش کنند.
- به سختی می‌توانند در صف بایستند و نوبت را رعایت کنند.
- به خودشان و دیگران صدمه می‌زنند.
- به سختی می‌توانند تکالیف‌شان را تکمیل کنند.
- بی‌نظم هستند.
- رفتارهای تکانشی دارند.
- همه احساسات‌شان اعم از غم، شادی و عصبانیت را به صورت افراطی نشان میدهند.
- بیش از اندازه از طرد شدن می‌ترسند.
- دائما و به صورت افراطی خیالبافی می‌کنند.
نکته مهم:
علائم و نشانه‌های بیش‌فعالی در کودکان ۶ تا ۷ سال در بسیاری از بچه‌های سالم هم دیده می‌شود. بنابراین، همان‌طور که قبلا گفتیم با مشاهده نخستین نشانه‌ها نگران نشوید. کافی است سریعا به پزشک مراجعه کرده و از او مشورت بخواهید.
بی‌توجهی و عدم تمرکز ناشی از بیش‌فعالی در کودکان به چه معناست؟
- ناتوانی در تمرکز روی یک فعالیت خاص
- مشکل در تکمیل وظایف
- حواس‌پرتی و مشکل در گوش‌دادن
- مشکل در دنبال کردن دستورالعمل‌ها و پردازش اطلاعات
بی‌قراری ناشی از بیش‌فعالی در کودکان به چه معناست؟
- ناآرامی و جنب‌وجوش بیش از حد
- ناتوانی در نشستن و دنبال کردن فعالیت‌های آرامی مانند غذا خوردن، مطالعه یا شنیدن داستان
- ایجاد سر و صدای بیش از اندازه و صحبت کردن زیاد
- حرکت دائمی
تکانش‌گری ناشی از بیش‌فعالی در کودکان به چه معناست؟
- بی‌حوصلگی شدید و صبور نبودن با دیگران
- امتناع از منتظر ماندن برای نوبت خود در هنگام بازی با کودکان دیگر
- پریدن دائمی وسط حرف دیگران
- اظهار نظر کردن مداوم در زمان‌های نامناسب
- ناتوانی در کنترل احساسات
- بروز رفتارهای فورانی و طغیانی
چه عواملی ممکن است موجب ابتلای کودکان به بیش‌فعالی شوند؟
- عوامل ژنتیکی و ارثی
- مصرف مواد مخدر یا الکل در دوران بارداری
- سیگار کشیدن در دوران بارداری
- قرار گرفتن مادر باردار در معرض سموم محیطی
- زایمان زودرس یا وزن کم هنگام تولد
- بروز مشکلات سیستم عصبی مرکزی در مقاطع بحرانی رشد
- تاخیر در روند رشد حرکتی و کلامی
چه مشکلات و بیماری‌هایی ممکن است با بیش‌فعالی اشتباه گرفته شوند؟
نشانه‌های برخی از مشکلات و بیماری‌ها مشابه بیش‌فعالی است. بنابراین، لازم است کار تشخیص بیماری را به افراد متخصص واگذار کرده و در صورت مشاهده علائم هشدار دهنده به پزشک مراجعه کنید. در غیر این صورت، ممکن است وجود مشکلی در روند رشد منجر به تشخیص اشتباه شود. بعضی از شرایطی که می‌توانند علائم مشابه با بیش‌فعالی داشته باشند عبارتند از:
- آسیب‌های مغزی
- مشکلات یادگیری یا کلامی
- اختلالات خلقی از جمله افسردگی و اضطراب
- اختلالات روانی یا عصبی رشدی
- اختلالات تشنجی
- مشکلات خواب
- مشکلات تیروئید
- مشکلات بینایی یا شنوایی
آیا علائم و نشانه‌های بیش‌فعالی بین پسر بچه‌ها و دختر بچه‌ها متفاوت است؟
براساس تحقیقات، پسر بچه‌ها بیشتر از دختر بچه‌ها در معرض ابتلا به اختلال بیش‌فعالی قرار دارند. طبق گزارش مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC)، آمار ابتلا به بیش‌فعالی در پسرها ۱۲.۹ درصد و آمار ابتلا به این اختلال در دختر بچه‌ها ۵.۶ درصد است. نشانه‌های بیش‌فعالی در پسرها و دخترها تا اندازه‌ای با هم تفاوت دارد. به این معنی که معمولا نشانه‌های آشکار این اختلال در دختران دیده نمی‌شود و آن‌ها بیشتر علائم بی‌توجهی و خیالبافی را نشان میدهند. به همین دلیل، بروز این اختلال در دخترها معمولا نادیده گرفته شده و متاسفانه اغلب توجه چندانی به آن نمی‌شود.
عواقب بی‌توجهی به علائم و نشانه‌های بیش‌فعالی در کودکان چیست؟
هر بیماری و اختلالی اگر به‌موقع مورد توجه قرار گیرد می‌تواند درمان و کنترل شود. اختلال ADHD هم از این قاعده مستثنا نیست. با این حال، جدی نگرفتن علائم و نشانه‌های بیش‌فعالی در کودکان می‌تواند زندگی آن‌ها را در بزرگسالی تحت تاثیر قرار دهد و خطرات جدی را برایشان به‌همراه داشته باشد. برخی از این خطرات عبارتند از:
- افسردگی و اضطراب شدید
- فکر کردن به خودکشی
- چاقی
- مصرف مواد مخدر
- سیگار کشیدن
- رانندگی هیجانی و تصادفات ناشی از آن
- مشکلات شغلی
- ناسازگاری‌های اجتماعی
درمان بیش‌فعالی از چه روش‌هایی امکان‌پذیر است؟
۱. درمان دارویی
مراجعه به پزشک یکی از بهترین روش‌هایی است که به تشخیص و درمان به‌موقع این اختلال کمک می‌کند. خوشبختانه، داروهای گوناگونی وجود دارند که به بهبود ADHD کمک می‌کنند. نوع دارو و میزان مصرف آن از بیماری به بیمار دیگر متفاوت خواهد بود. بنابراین، در مورد مصرف دارو باید عینا طبق دستورالعمل پزشک معالج رفتار کنید.
۲. رفتار درمانی
رفتار درمانی به کودکان و والدین آن‌ها کمک می‌کند با روش‌های کنار آمدن با احساسات ناشی از این بیماری آشنا شوند و بتوانند آن‌ها را تعدیل کنند. این روش معمولا شامل آموزش موارد زیر است:
- مهارت‌های اجتماعی
- مهارت حل مشکل
- مهارت‌های سازمانی
۳. تغییر در سبک زندگی
براساس تحقیقات، تغییر در سبک زندگی به شکل قابل توجهی در کاهش علائم و نشانه‌های بیش‌فعالی در کودکان تاثیرگذار است. این تغییرات عبارتند از:
- دنبال کردن رژیم غذایی متعادل سرشار از سبزیجات، میوه‌ها، غلات کامل و پروتئین بدون چربی
- جایگزین کردن نوشیدنی‌های حاوی قند با آب و نوشیدنی‌های طبیعی
- اجتناب از مصرف کافئین
- ورزش روزانه
- محدود کردن زمان استفاده از گوشی، تبلت، کامپیوتر و تماشای تلویزیون به‌خصوص قبل از خواب
- داشتن خواب کافی
چگونه می‌توانیم به کودکان مبتلا به بیش‌فعالی کمک کنیم؟
- صبور و مهربان باشید.
- برای خوابیدن، بیدار شدن و فعالیت‌های روزانه آن‌ها یک برنامه منظم ایجاد کنید.
- برای دنبال کردن برنامه ایجاد شده می‌توانید از تقویم دیواری استفاده کنید.
- در مرتب کردن اتاق، تمیز کردن فضای شخصی و جمع‌آوری کیف مدرسه به آن‌ها کمک کنید.
- دستورالعمل‌ها را یکی‌یکی و به دقت به آن‌ها ارائه کنید.
- با استفاده از برنامه‌ها و اپلیکیشن‌های یادآوری به آن‌ها کمک کنید وظایف مهم‌شان را به خاطر بسپارند یا در موقعیت لازم به یاد بیاورند.
- روند تحصیلی و فعالیت‌های آن‌ها را از طریق معلمان و دوستانشان پی‌گیری کنید.
- فضای امن، آرام و قابل اعتمادی ایجاد کنید تا بتوانند احساسات‌شان را تخلیه کنند.
- در کمال آرامش و به‌تدریج، درباره موارد و موقعیت‌های خطرآفرین با آن‌ها صحبت کنید.
- از آن‌ها حمایت کنید و نشان دهید در هر شرایطی برای ارائه کمک و پشتیبانی آمادگی دارید.
- آن‌ها را به‌خاطر چیزهایی که نمی‌توانند کنترل کنند سرزنش یا تنبیه نکنید.
- کوچک‌ترین پیشرفت‌های‌شان را تحسین کنید.
سخن آخر
در این مطلب، تلاش کردیم علائم و نشانه‌های بیش‌فعالی در کودکان سنین گوناگون و موارد مهم در این زمینه را با شما به‌اشتراک بگذاریم. آشنایی با این نشانه‌ها به تشخیص به‌موقع این اختلال و اقدام برای درمان کمک کرده و از بروز مشکلات بعدی جلوگیری می‌کند. نظر شما جیست؟ خوشحال می‌شویم دیدگاه‌ها و تجربیات‌تان را در بخش «نظرات کاربران» با ما و دیگر خوانندگان در میان بگذارید.
