آموزش بازی درمانی برای کودکان در خانه به همراه معرفی چند بازی مفید و آموزنده برای کودک
در این مطلب، قصد داریم به آموزش بازی درمانی برای کودکان در خانه پرداخته و چند بازی مفید و آموزنده برای کودک را معرفی کنیم. اگر شما هم تمایل دارید این تکنیک را به‌همراه فرزندتان امتحان کنید، بهتر است خواندن این مقاله را از دست ندهید.
پس از پشت سر گذاشتن مراحل گوناگون، مراجعه به پزشک یا مشاور و تشخیص نیازهای کودک ممکن است بازی درمانی برای فرزندتان تجویز شود. با این حال، انجام این کار نیازمند صرف هزینه و وقت بسیار زیادی است. به‌علاوه، کودکان دارای نیازهای ویژه در طول درمان به سختی می‌توانند جدایی از والدین را تحمل کنند.
آیا بازی درمانی برای کودکان در خانه امکان‌پذیر است؟
جواب شما مثبت است. خبر خوب این است که این روش درمانی-شناختی را در کانون گرم خانواده به صورت رایگان و بدون اتلاف زمان اضافی می‌توانید انجام دهید. در واقع، بازی درمانی یکی از بهترین روش‌هایی است که به بهبود مهارت‌های فردی و اجتماعی بچه‌ها کمک کرده و بسیاری از مشکلات آن‌ها را برطرف می‌کند. پس، چه بهتر است در منزل به‌صورت مداوم، با خیال راحت و بدون ایجاد تحمیل استرس اضافی انجام گیرد.
مراحل بازی درمانی برای کودکان در خانه چیست؟
۱. مدیریت زمان
جالب است بدانید، در روند بازی درمانی بیشتر این شما هستید که باید مراقب رفتارهایتان باشید و دستورالعمل‌ها را دنبال کنید. یعنی، قبل از آن که فرزندتان تغییر کند، شما باید برخی نکات را رعایت کرده و به‌صورت روزانه اعمال کنید. اولین گام بازی درمانی برای کودکان در خانه این است که بدون استثنا هر روز باید مدت کوتاهی از وقت خود را به فرزندتان اختصاص دهید. این برنامه زمانی از ۱۰ دقیقه شروع شده و نهایتا پس از چند روز به ۳۰ دقیقه می‌رسد. در طول این مدت، همه حواس‌پرتی‌ها و فعالیت‌هایی مانند پاسخ دادن به تلفن، تماشای تلویزیون، انجام کار و بسیاری موارد دیگر را متوقف کرده و فقط باید به فرزندتان توجه کنید.
۲. ارتباط غیر کلامی
برقراری ارتباط غیر کلامی را می‌توان یکی از مهم‌ترین مراحل بازی‌درمانی برای کودکان در خانه به حساب آورد. در این مرحله، لازم است تا جای ممکن به جای کلمات از تماس چشمی، حالات چهره و ژست‌های مختلف استفاده کرده و از این طریق، با کودک ارتباط برقرار کنید.
انجام این کار به تقویت مهارت‌های غیر کلامی و جلب اعتماد او کمک می‌کند. برای این منظور، می‌توانید از حرکات اغراق‌شده و نمایشی استفاده کنید؛ با بازیگوشی و بدون به زبان آوردن هیچ حرفی، صورتتان را مخفی کرده و بعد از یکی دو ثانیه چهره خود را آشکار کنید؛ در گوشه‌وکنار منزل برای فرزندتان یادداشت‌های خنده‌دار یا محبت‌آمیز بگذارید؛ و مهم‌تر از همه این‌که بعد از هر تلاشی برای برقراری ارتباط، منتظر پاسخ فرزندتان باشید.
با به‌کارگیری این روش‌ها شما در واقع حس کنجکاوی، علاقه و پشتکار کودک را تشویق می‌کنید. بنابراین، بدون تحمیل هیچ‌گونه فشار و اجباری، بدون ایجاد حس آزردگی و ناامیدی و با استفاده از شیوه‌ای لذت‌بخش می‌توانید حلقه‌های تعاملی متعددی را ایجاد کنید. در نهایت، اگر این روند با خنده و شادی و در آغوش گرفتن یکدیگر به پایان برسد می‌توانید اطمینان داشته باشید که از ارتباط غیر کلامی به بهترین نحوی استفاده کرده‌اید.
۳. زبان توصیفی
گاهی اوقات استفاده از کلمات ضروری می‌شود. در این صورت، به‌جای جملات پرسشی یا دستوری از زبان بیانی یا توصیفی استفاده کنید. از این طریق، شما می‌توانید نحوه مشاهده وقایع و ارزیابی آن‌ها را به فرزندتان یاد بدهید. با انجام این کار، می‌توانید نکات مهم و متنوعی را به او یاد بدهید. برای مثال، به‌جای «اسباب‌بازی‌هات رو جمع‌وجور کن.» می‌توانید بگوئید: «چقدر اسباب‌بازی روی زمین ریخته.» در این صورت، فرزندتان به شما نگاه می‌کند؛ حرف‌تان را می‌شنود؛ آن را تحلیل می‌کند؛ و سرانجام، منظورتان را می‌فهمد. استفاده از زبان بیانی فرصت مناسبی را برای به‌اشتراک‌گذاری احساسات و تقویت مهارت‌های ارتباطی در اختیار کودکان قرار می‌‌دهد.
به خاطر داشته باشید، برقراری ارتباط با این روش به پاسخ کلامی نیازی ندارد. در عوض، با این تکنیک شما الگوی مناسبی را برای تعاملات کلامی بعدی ایجاد کرده و به‌طور غیر مستقیم کودک را ترغیب می‌کنید که تجربیاتش را به‌اشتراک بگذارد. از طرف دیگر، به‌کارگیری زبان توصیفی رابطه را به سمت تعادل هدایت می‌کند. بنابراین، فرزندتان یاد می‌گیرد که تعامل و برقراری ارتباط یک فرآیند دو طرفه است.
۴. همراهی با کودک و به چالش کشیدن الگوی بازی
همراهی با کودک آسان‌ترین مرحله بازی درمانی برای کودکان در خانه است. منظور از همراهی این است که وقتی فرزندتان قاشقش را روی می‌کوبد، شما هم یک قاشق بردارید و روی میز ضربه بزنید. سعی کنید با ریتم او هماهنگ باشید. یا اگر کودک‌تان با اسکوترش روی یک گودال پر از گل و لای عقب و جلو می‌رود، شما هم چکمه‌هایتان را به پا کنید و با او همراه شوید.
به نظر کارشناسان، سخت‌ترین بخش بازی درمانی به چالش کشیدن الگوی بازی و افزودن خلاقیت به آن است. برای این منظور، می‌توانید ریتم کوبیدن قاشق بر روی میز را تغییر دهید. سپس، صبر کنید تا فرزندتان هم متوجه این تغییر شده و با شما همراهی کند. از سوی دیگر، می‌توانید وانمود کنید از گودال گل و لای می‌ترسید و برای عبور از آن به کمک نیاز دارید. یادتان باشد، هدف از بازی درمانی این است که مهارت‌های ارتباطی فرزندتان را تقویت کنید.
۵. بازی‌های مشارکتی و وانمودی
انجام بازی‌های مشارکتی یکی از مهم‌ترین مراحل بازی درمانی برای کودکان در خانه است. این بازی‌ها از طبیعی‌ترین ابزارهایی هستند که به رشد و گسترش مهارت‌های اجتماعی بچه‌ها کمک می‌کنند. در واقع، موفقیت این دسته از فعالیت‌ها به نوع رفتار کودکان وابسته است. در خلال بازی آن‌ها یاد می‌گیرند که برای ادامه این تجربه لذت‌بخش باید طبق مقررات عمل کنند. برای مثال، مشارکت برای درست کردن کیک، تجربه‌ای شادی‌آفرین است که تنها از طریق دنبال کردن دستور پخت به نتیجه می‌رسد.
از سوی دیگر، بازی‌های وانمودی می‌توانند تجاربی را برای کودک ایجاد کنند که در حالت عادی دسترسی به آن‌ها امکان‌پذیر نخواهد بود. برای مثال، فرزندتان در سنین کودکی طبیعتا نمی‌تواند پزشک یا آموزگار باشد. با این حال، در خلال بازی می‌تواند وانمود کند عروسک‌هایش را درمان کرده یا برایشان تدریس می‌کند. بازی‌های وانمودی به رشد مهارت‌های کلامی، تفکر و تجزیه‌وتحلیل منطقی کمک می‌کنند.
روش‌های مختلف بازی درمانی
- بازی درمانی غیر مستقیم
- بازی وانمودی از طریق عروسک‌بازی و سایر اسباببازیها
- بازی توصیفی
- بازی دستوری
- بازی تعاملی
- نقاشی
معرفی چند بازی مفید و آموزنده برای کودک
بازی درمانی برای کودکان در خانه می‌تواند با تکنیک‌های گوناگونی مانند استفاده از اسباببازیها، اشیاء، استعاره، ایفای نقش یا کارهای خلاقانه انجام گیرد. در ادامه چند نمونه از سرگرمی‌های مربوط به هر یک از تکنیک‌ها را به شما معرفی می‌کنیم:
چند تکنیک برای بازی با اشیا و اسباببازیها
توپ‌بازی
در این بازی، به‌همراه کودک و سایر اعضای خانواده دور هم بنشینید و به نوبت، توپی را به سمت یکدیگر پرتاب کنید. هرکسی توپ را بگیرد باید حرف جالبی بزند و دیگران را بخنداند.
دکتربازی
وانمود کنید یکی از عروسک‌ها بیمار یا مجروح شده و به مراقبت‌های پزشکی نیاز دارد. در خلال بازی، می‌توانید حس هم‌دردی و مسئولیت‌پذیری کودک را تقویت کرده و مهارت‌های ارتباطی و کلامی او را بهبود بخشید.
عروسک‌بازی
در این تکنیک، عروسک نقش فرزند خانواده را ایفا می‌کند. بنابراین، شما و فرزندتان باید به او رسیدگی کرده و نیازهایش را برطرف کنید. این بازی یکی از بهترین روش‌هایی است که به انتقال پیام‌های موثر و پرورش رفتارهای مثبت کمک می‌کند.
تلفن‌بازی
یک تلفن اسباب‌بازی در اختیار کودک قرار بدهید و از طریق یک مکالمه تلفنی خیالی و طرح سوالات غیرمستقیم کودک را ترغیب کنید تا احساساتش را بیان کند؛ مشکلاتش را مطرح کند؛ و به پرسش‌ها پاسخ دهد.
بازی چوب جادویی
در این بازی، شما یک چوب جادویی را به کودک می‌دهید؛ با تکان دادن چوب جادو، او می‌تواند ۳ آرزوی مهمش را مطرح و برآورده کند. این تکنیک یکی از ایمن‌ترین روش‌ها برای بیان آرزوها و خواسته‌ها و تشریح موارد آزاردهنده است.
حباب‌بازی
به فرزندتان اجازه بدهید حباب بسازد و در اطراف خانه جست‌وخیز کند. انجام این کار به کاهش استرس و اضطراب کمک می‌کند.
لگوبازی
لگوبازی با روش‌های مختلفی می‌تواند به تقویت مهارت‌های ارتباطی کودک کمک می‌کند. برای مثال، با استفاده از لگو می‌توانید یک سازه درست کنید و از کودک بخواهید با پرتاب توپ آن را خراب کند. با انجام این کار، خشم درونی کودک از بین می‌رود. یا مثلا با استفاده از بلوک‌های مشابه و دور از چشم یکدیگر، سازه‌ای بسازید و بعد آن‌ها را با هم مقایسه کنید. از طرف دیگر، می‌توانید در کنار فرزندتان لگوبازی کنید و از او بخواهید ساختار مشابهی بسازد و درست مثل شما عمل کند.
پاره کردن صفحات
می‌توانید یک دفترچه تلفن یا تقویم قدیمی به‌درد نخور را در اختیار فرزندتان قرار دهید و از او بخواهید صفحات آن را یکی‌یکی پاره کند؛ مچاله کند و در سطل زباله بیاندازد. با انجام این کار، خشم فروخورده کودک کاهش می‌یابد و روش موثری را برای دور کردن احساس عصبانیت یاد می‌گیرد.
چند تکنیک برای بازی‌های استعاری
بازی نمادین
اسباب‌بازی‌های مختلفی را در اختیار کودک قرار بدهید و از او بخواهید که هر یک را به‌عنوان نمادی از اعضای خانواده معرفی کند. این کار به شما کمک می‌کند بفهمید فرزندتان درباره هر یک از آن‌ها چه احساسی دارد.
بازی با عروسک لاک‌پشتی
یک عروسک لاک‌پشت را تهیه کنید و آن را در اختیار فرزندتان قرار دهید. برایش توضیح دهید که وقتی لاک‌پشت می‌ترسد یا از چیزی ناراحت می‌شود: می‌ایستد؛ در لاک خودش فرو می‌رود؛ چشم‌هایش را می‌بندد؛ و 3 نفس عمیق می‌کشد. سپس، با استفاده از این قانون با کودک بازی کنید. به این ترتیب، او با یکی از موثرترین تکنیک‌های مدیریت خشم آشنا می‌شود.
دماسنج احساسات
روی یک یا چند برگ کاغذ، ۱۰ صورتک گوناگون ترسیم و شماره‌گذاری کنید. این تصاویر باید طیف گسترده‌ای از احساسات مختلف را نمایش دهند. برای مثال، شماره یک را به صورتکی شاد و خندان و شماره 10 را به یک چهره غمگین اختصاص دهید. سعی کنید سایر تصاویر هم احساساتی مانند غم، ترس، عصبایت، بی‌تفاوتی و غیره را نشان دهند. حالا از کودک بخواهید با تماشای هر یک از نقاشی‌ها به اتفاقات یا افرادی اشاره کند که احساس مشابهی را در او بیدار می‌کنند. با استفاده از این تکنیک، کودک با احساساتش آشنا می‌شود؛ می‌تواند آن‌ها را بیان کند؛ و به‌تدریج یاد می‌گیرد کنترل و مدیریت‌شان کند.
داستان‌سرایی متقابل
در این روش، شما یا فرزندتان باید یک داستان تخیلی را برای دیگری تعریف کنید. در پایان از شنونده خواسته می‌شود برداشت خود را از قصه تشریح کرده و پیام اخلاقی داستان را بازگو کند. این روش، بیشتر مناسب کودکان ۸ تا ۱۴ ساله است. برای مثال، ممکن است فرزندتان داستانی را درباره قلدری کودکان برای گرفتن اسبا‌بازی‌های یکدیگر تعریف کند؛ وقتی خواستید چکیده قصه او را تعریف کنید می‌توانید راهکارهای خودتان را هم برای حل مسئله زورگویی بیان کنید. مثلا می‌توانید درباره مزایای نوبتی بازی کردن با اسباببازیها یا لذت به‌اشتراک‌گذاری آن‌ها صحبت کنید.
بازی برون‌ریزی
یک شخصیت خیالی را ایجاد کنید که نماینده یکی از مشکلات فرزندتان باشد. برای مثال، می‌توانید یک اژدها را به‌عنوان نماد ترس‌های کودک در نظر بگیرید. سپس، بدون اشاره مستقیم به مشکلات کودک در طول بازی می‌توانید روش‌های مقابله با اژدهای خیالی را بررسی کنید و راهکارهای مختلف غلبه بر ترس را به فرزندتان آموزش دهید.
چند تکنیک برای بازی‌های نقش‌آفرینی
بازی موقعیت
با همراهی کودک، یک موقعیت استرس‌زا را بازسازی کنید. برای مثال، وانمود کنید روز اول مدرسه است. حالا با طراحی یک بازی سرگرم‌کننده و در عین حال، آموزنده و آرامش‌بخش می‌توانید نمای کلی روز اول مدرسه را بازسازی کنید. به این ترتیب، کودک متوجه می‌شود که لازم نیست از قرارگیری در چنین موقعیتی بترسد.
بازی صحنه و لباس
با استفاده از لباس‌های مختلف و نمایشی به کودک کمک کنید خودش را در قالب یک ملکه یا یک پادشاه مجسم کند. حالا از او بپرسید که تصمیم دارد از قدرتش چگونه استفاده کند. با انجام این بازی به‌تدریج با تعدادی از مشکلات و ناراحتی‌های کودک آشنا خواهید شد.
نمایش عروسکی
عروسک‌ها یکی از موثرترین ابزارهایی هستند که اغلب در بازی درمانی برای کودکان در خانه مورد استفاده قرار می‌گیرند. در این میان، مصاحبه عروسکی خانوادگی از سایر بازی‌ها محبوب‌تر است. برای این منظور، به چند عروسک مختلف یا تعدادی عروسک‌های انگشتی یا پاپت نیاز دارید. با همراهی کودک، هر کدام از عروسک‌ها را به‌عنوان نماینده یکی از اعضا خانواده در نظر بگیرید. سپس، با استفاده از آن‌ها و با مشارکت فرزندتان یک داستان را پایه‌ریزی کرده و نمایشی را اجرا کنید. این بازی می‌تواند به بیان مشکلات یا ابراز احساسات کودک کمک کرده و مهارت‌های کلامی او را نیز تقویت کند.
چند تکنیک برای بازی‌های خلاقانه
رنگ‌آمیزی
هر یک از رنگ‌ها را برای بیان یک احساس خاص در نظر بگیرید. برای مثال، می‌توانید رنگ آبی را به‌عنوان نماد غم و ناراحتی، رنگ قرمز را نماد عصبانیت و رنگ زرد را نماد شادی معرفی کنید. به همین ترتیب، سایر رنگ‌ها را هم نام‌گذاری کنید. حالا از فرزندتان بخواهید با استفاده از رنگ‌آمیزی احساساتش را در ساعات مختلف روز یا موقعیت‌های گوناگون مانند مدرسه رفتن، ساعت ورزش، روزهای تعطیل و غیره تشریح کند.
خمیر بازی
یک قطعه خمیر بازی را در اختیار فرزندتان قرار دهید و اجازه بدهید به دلخواه خودش عمل کند. به این ترتیب، کودک اشیایی را می‌سازد که بیشتر از هر چیزی برایش ارزش دارند. یا حتی ممکن است اشیائی را درست کند که با آن‌ها مشکل دارد. از این طریق، فرزندتان می‌تواند احساساتش را بیان کند و بار ذهنی خودش را کاهش دهد.
نقاشی آزاد
در این بازی، کافی است چند برگ کاغذ و یک بسته مداد رنگی در اختیار فرزندتان قرار دهید. به این ترتیب، کودک می‌تواند احساسات و افکارش را آزادانه به تصویر بکشد.
نقاشی تجربیات آزاردهنده
در این روش، می‌توانید از کودک بخواهید یکی از تجربیات ناراحت‌کننده‌اش را نقاشی کند. پس از اتمام کار، به کودک بگویید در صورت تمایل می‌تواند نقاشیش را مچاله کند و دور بیاندازد. انجام این کار، احساس قدرت و کنترل بر روی رویدادهای آسیب‌زا را به کودک القا می‌کند.
کلاژسازی
کلاژسازی یکی از بهترین روش‌های بازی درمانی برای کودکان در خانه است. برای این منظور، می‌توانید قیچی، کاغذهای رنگی، مجلات یا کتاب‌های قدیمی و چسب کاغذ را در اختیار کودک قرار دهید. سپس از او بخواهید افکار ناراحت‌کننده، کابوس‌های شبانه یا اتفاقات آزاردهنده زندگیش را در قالب کلاژ درست کند. حالا یک جعبه در دسترسش قرار داده و برایش توضیح دهید که می‌تواند این کلاژها یا نمادهای نگران‌کننده را در درون جعبه قرار دهد و آن‌ها را از خودش دور کند.
سخن آخر
در این مطلب، تلاش کردیم مراحل بازی درمانی برای کودکان در خانه را برایتان بازگو کرده و تعدادی از بهترین و موثرترین بازی‌ها را به شما معرفی کنیم. به خاطر داشته باشید، این‌ها فقط چند نمونه از بازی‌هایی هستند که به تقویت مهارت‌های فردی و اجتماعی کودکان کمک کرده و مهارت‌های کلامی و استنتاجی آن‌ها را بهبود می‌بخشند. بنابراین، علاوه بر این روش‌ها با استفاده از موسیقی، رقص و بسیاری تکنیک‌های دیگر می‌توانید به رشد و گسترش توانایی‌های فرزندتان کمک کنید و بار ذهنی او را کاهش دهید. شما از چه روش‌هایی برای بازی درمانی در منزل استفاده می‌کنید؟ خوشحال می‌شویم دیدگاه‌ها و تجربیات خود را در بخش «نظرات کاربران» با ما به‌اشتراک بگذارید.
