اغلب پدرها و مادرها دوست دارند فرزندی تربیت کنند که به اصطلاح حرف روی حرف آن‌ها نمی‌زند و بی‌چون و چرا دستورات‌شان را اطاعت می‌کند. اگرچه ممکن است این ویژگی خوشایند والدین باشد و چالش‌های آن‌ها را با بچه‌ها کم‌تر کند اما در طول زندگی مشکلات جبران‌ناپذیری را برای کودکان به‌وجود می‌آورد. در واقع، هر انسانی باید یاد بگیرد خواهش‌ها و دستورات افراد مختلف را تحلیل کرده و در موقعیت‌های گوناگون و بسته به شرایط از انجام خواسته‌های غیر متعارف، زیان‌آور، ناخوشایند یا آزاردهنده اجتناب کند. در این مطلب، قصد داریم درباره آموزش نه گفتن به کودک صحبت کنیم. پیشنهاد می‌کنیم با ما همراه باشید.
آموزش نه گفتن به کودک چه اهمیتی دارد؟
امنیت و سلامت او را تامین می‌کند
آموزش نه گفتن به کودک به تامین سلامت و امنیت او کمک می‌کند. بچه‌ها باید یاد بگیرند خواهش‌ها و دستورات دیگران را تحلیل کنند. به این ترتیب، می‌توانند موقعیت‌های خطرافرین را تشخیص دهند و از انجام درخواست‌هایی اجتناب کنند که سلامت و امنیت‌شان را تهدید می‌کنند. در مورد مسائل حاد و بسیار جدی مانند سوء استفاده فیزیکی یا جنسی، فقط یک «نه» گفتن ساده کفایت نمی‌کند. بلکه لازم است بچه‌ها یاد بگیرند به‌طور مکرر «نه» گفتن‌شان را ادامه دهند؛ در صورت لزوم، این خودداری از اجرای خواسته‌های طرف مقابل باید با برخی از اقدامات محافظتی مانند لگد زدن، جیغ زدن، فریاد زدن، درخواست کمک و غیره همراه باشد. به‌عنوان والدین کودک وظیفه شما این است که فرزندتان را توجیه کنید هرگز کسی اجازه ندارد او را به گونه‌ای لمس کند که باعث ناراحتی‌اش شود. در اصل، فرزندتان باید متوجه شود «نه» گفتن اولین وسیله و سد دفاعی او به حساب می‌آید.
هویت او را تعریف و از آن محافظت می‌کند
در طول زندگی، کودک با درخواست‌ها و دستورات گوناگونی روبه‌رو خواهد شد که برخی از آن‌ها مثبت و پسندیده بوده و بعضی دیگر ناخوشایند، ازاردهنده و غیر قابل قبول خواهند بود. آموزش نه گفتن به کودک این امکان را در اختیار او قرار میدهد که اجرای هر خواهشی را با ترجیحات شخصی، ساختار فکری و هویت خود تطبیق دهد و در انجام هر کاری به نظرات شخصی خودش پایبند باشد.
استقلال رای و اعتماد به‌نفس او را تقویت می‌کند
آموزش نه گفتن به کودک از مهم‌ترین اصولی است که به فرزندتان کمک می‌کند تصویری مثبت از خودش در ذهن داشته باشد. ایستادگی در مقابل خواسته‌های ناخوشایند و آزاردهنده از مهارت‌های مهمی است که استقلال رای کودک را نشان میدهد. با انجام این کار، فرزندتان به‌تدریج قابلیت‌ها و توانایی‌های خودش را می‌شناسد و اعتماد به‌نفس و عزت نفس‌اش روز به روز بیشتر می‌شود.
پیش‌نیازهای آموزش نه گفتن به کودک چیست؟
گوش شنوا داشته باشید
اگر در منزل فضایی ایجاد کنید که فرزندتان بتواند نظرات متفاوت و مخالفت‌های خود را با روش مودبانه‌ای بیان کند؛ و اگر شما بتوانید با این تضادها به شیوه مثبتی برخورد کنید؛ کودک‌تان یاد می‌گیرد با اعتماد به‌نفس، با رعایت احترام و بدون واهمه افکارش را با شما و دیگران به‌اشتراک بگذارد. بنابراین، لازم است اجازه بدهید فرزندتان در زمینه‌های گوناگون نظر مخالف‌اش را ابراز کند. در اصل، شما نمی‌توانید هم از کودک‌تان انتظار فرمان‌برداری بی‌چون و چرا داشته باشید و هم امیدوار باشید که در زمان مقتضی درباره نظرات‌اش ایستادگی و ثبات قدم نشان دهد.
ارتباط غیر کلامی را تقویت کنید
برخورداری از مهارت‌های ارتباط غیر کلامی مانند برقراری تماس چشمی و استفاده از زبان بدن از مهم‌ترین قابلیت‌هایی است که می‌تواند قدرت تجزیه‌وتحلیل شرایط و موقعیت‌ها را تقویت کند. در عین حال، داشتن این توانایی موجب می‌شود فرزندتان علاوه بر نه گفتن کلامی بتواند مخالفت خود را از روش‌های غیر کلامی هم ابراز کرده و از بروز سوءتفاهم‌های مخرب پیشگیری کند.
توضیح دادن را آموزش دهید
فرزندتان باید بداند که همیشه با یک نه گفتن ساده نمی‌تواند از انجام خواسته‌های اطرافیان‌اش اجتناب کند. بنابراین، در بسیاری از مواقع لازم است این مخالفت با بیان توضیح و ارائه دلیل منطقی همراه باشد. برای مثال، می‌تواند به دوستان‌اش بگوید: «نه، بعد از مدرسه نمی‌تونم بیام با هم بازی کنیم. چون فردا امتحان دارم و باید درس بخونم.»
گاهی اوقات تکرار ضرورت دارد
وقتی پای فشار همسالان به میان می‌آید، معمولا یک بار نه گفتن کاری را از پیش نمی‌برد. بنابراین، لازم است بچه‌ها یاد بگیرند جواب منفی‌شان را تکرار کرده و در مقابل وسوسه‌ها مقاومت کنند. به این ترتیب، به دوستان و همسالان‌شان این پیام را انتقال می‌دهند که در تصمیم خود ثابت قدم هستند و قرار نیست آن را تغییر دهند.
نه گفتن به‌معنای طرد کردن نیست
لازم است برای فرزندتان توضیح دهید که پاسخ منفی به‌معنای رد یا طرد کردن اشخاص یا دوست نداشتن آن‌ها نیست. دانستن این موضوع برای کودک از آن جهت اهمیت دارد که ترس از دست دادن دوستان را کاهش میدهد. بچه‌ها باید یاد بگیرند همیشه لازم نیست با دوستان یا افراد مورد علاقه‌شان موافق باشند. در اصل، آن‌ها باید بیاموزند تضاد منافع و اختلاف عقاید بخش کتمان‌ناپذیری از روابط انسانی است.
نکات مهم در زمینه آموزش نه گفتن به کودک
- نه یک کلمه قدرتمند است که در مواقع ضروری باید به‌راحتی گفته شود.
- نه گفتن ممکن است با پیامدهای منفی همراه باشد. بنابراین، لازم است کودک اعتماد به‌نفس کافی داشته باشد تا بتواند این پیامدها را مدیریت کند.
- نه گفتن می‌تواند با لحنی مودبانه و با رعایت احترام انجام گیرد. بنابراین، برای تاثیرگذاری بیشتر لازم نیست داد و بیداد کرده یا از کلمات تند و توهین‌آمیز استفاده کنید.
- نه گفتن باید به شکل صریح و قاطع انجام گیرد.
- نه گفتن یکی از موثرترین شیوه‌هایی است که حد و مرز روابط را تعیین می‌کند.
- هر انسانی علاوه بر توانایی نه گفتن باید از مهارت و ظرفیت نه شنیدن هم برخوردار باشد.
- برای مودب و خوش‌اخلاق بودن لازم نیست نظرات‌تان را سانسور کرده و همیشه با دیدگاه‌های دیگران موافقت کنید. در واقع، شما باید عقیده و ایده‌های خودتان را داشته باشید تا از این طریق، احترام اطرافیان را جلب کنید.
- با رعایت احترام و به‌کارگیری لحن و استفاده از زبان بدن شما می‌توانید با هر شخصی، در هر سن‌وسالی و بر سر هر موضوعی مخالفت کنید.
- مخالفت کردن و نه گفتن با بخشندگی و مهربانی مغایرتی ندارد. در واقع، محبت و بخشش هرگز نباید به‌گونه‌ای انجام گیرد که سلامت، منافع و امنیت خود شما را به خطر اندازد.
آیا آموزش نه گفتن به کودک دختر ضروری‌تر از پسر بچه‌هاست؟
در فرهنگ ما، هنوز هم دخترها به سکوت، مهربانی، مراقبت از دیگران و سازش تشویق می‌شوند. این در حالی است که پسر بچه‌ها معمولا به شجاعت، رک و بی‌پروا بودن و ریسک‌پذیری ترغیب می‌شوند. این نحوه برخورد باعث می‌شود دختران کم‌تر از پسرها بتوانند از خودشان دفاع کنند یا نظرات‌شان را ابراز کنند. به همین دلیل، آموزش نه گفتن به کودک دختر به مراتب ضروری‌تر از پسر بچه‌هاست.
به گفته روانشناسان، در اغلب مواقع جامعه دختران را برای مودب بودن تحت فشار قرار میدهد. این امر در بسیاری از موارد آن‌ها را مجبور می‌کند که ترجیحات‌شان را به زبان نیاورند و مخالفت با دستورات و خواهش‌های دیگران را عملی پرخاشگرانه و نامناسب بپندارند.
آموزش نه گفتن به کودک از چه روش‌هایی امکان‌پذیر است؟
مفهوم رضایت را برای بچه‌ها توضیح دهید
پیش از هر چیز، لازم است توجه داشته باشید رضایت یک امر دو جانبه است. یعنی، همان‌قدر که فرزند شما اجازه دارد درباره بدن، احساسات یا فضای شخصی خودش سخت‌گیری کند باید به دیگران نیز اجازه دهد همین کار را انجام دهد. بچه‌ها باید یاد بگیرند به پاسخ منفی اطرافیان احترام بگذارند و از دیگران نیز توقع همین برخورد را داشته باشند.
در خلال بازی آموزش دهید
بازی و طراحی سناریوهای مختلف یکی از بهترین روش‌ها برای آموزش نه گفتن به کودک است. در خلال بازی به بچه‌ها یاد بدهید در چه شرایطی با قاطعیت و بدون هیچ توضیحی می‌توانند مخالفت‌شان را ابراز کنند. در عین حال، به آن‌ها بیاموزید که گاهی اوقات پس از نه گفتن لازم است برخی توضیحات تکمیلی را هم ارائه کنند و برای مخالفت خود دلیل منطقی بیاورند.
به بچه‌ها بیاموزید از قدرت شهود خود پیروی کنند
یاد دادن این موضوع مانند بسیاری از موارد تنها در یک جلسه امکان‌پذیر نبوده و به گفت‌وگو و تحلیل‌های زیادی نیاز دارد. در خلال این آموزش، فرزندتان باید غرایز و قدرت شهودش را بشناسد و یاد بگیرد به افراد، فعالیت‌ها یا موقعیت‌هایی که باعث ناراحتی او می‌شوند نه بگوید. اعتماد به غرایز از مهم‌ترین ویژگی‌هایی است که از طریق تمرین و در شرایط سخت بهبود می‌یابد.
به کودکان یاد بدهید هنر نه گفتن با بی‌ادبی و گستاخی تفاوت دارد
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های والدین این است که در عین آموزش نه گفتن به کودک او را طوری بار بیاورند که سرکش و گستاخ نباشد و در خانه و مدرسه از دستورات تربیتی پیروی کند. بنابراین، یکی از مهم‌ترین وظایف شما این است که به فرزندتان بیاموزید نه گفتن جا و مکان خاصی دارد و بیش از هر چیز برای محافظت از سلامت، امنیت، فضای شخصی و هویت خودشان به‌کار می‌رود. این به معنای آن است که کودک باید از دستورالعمل‌ها و قوانین تربیتی والدین‌اش پیروی کند.
استفاده از جملات جایگزین را آموزش دهید
برای فرزندتان توضیح دهید که در بسیاری از مواقع به‌جای مخالفت کردن می‌تواند پیشنهادها و جایگزین‌های مناسبی را مطرح کند. برای مثال، ممکن است دوست‌اش از او بخواهد مدت بیش‌تری را به بازی اختصاص دهد؛ در جواب، فرزندتان می‌تواند به او بگوید: «خیلی وقته داریم همین بازی رو می‌کنیم. من دیگه حوصله‌ام سر رفته. می‌دونم تو هم نقاشی کردن رو خیلی دوست داری. پیشنهاد می‌کنیم یه خرده نقاشی کنیم.»
موقعیت‌ها و شرایط ناخوشایند و خطرآفرین را به کودک معرفی کنید
معرفی موقعیت‌های خطرآفرین یکی از مهم‌ترین مواردی است که آموزش نه گفتن به کودک را تکمیل می‌کند. بچه‌ها به‌اندازه شما تجربه ندارند و دقیقا نمی‌دانند در چه مواردی باید از خودشان محافظت کنند. بنابراین، یکی از جدی‌ترین وظایف پدر و مادرها این است که این شرایط را به‌طور دقیق برای فرزندشان تشریح کنند.
سخن آخر
در این مطلب، تلاش کردیم روش‌های آموزش نه گفتن به کودک و برخی از نکات مهم در این زمینه را با شما به‌اشتراک بگذاریم. نظر شما چیست؟ آیا شما تکنیک‌های موثر دیگری را می‌شناسید؟ آیا شما هم نحوه بیان نظرات مخالف را به فرزندتان یاد داده‌اید؟ ممنون می‌شویم، دیدگاه‌ها و تجربه‌هایتان را در بخش «نظرات کاربران» با ما و دیگر خوانندگان در میان بگذارید.
