در دوره‌ای که بسیاری از والدین با حداکثر توان‌شان تلاش می‌کنند غیر منطقی‌ترین خواسته‌های فرزندان‌شان را هم برآورده کنند؛ و در زمانه‌ای که بسیاری از بچه‌ها دستیابی به گرانبهاترین کالاها را در کوتاه‌ترین زمان ممکن حق طبیعی و بدیهی خود می‌دانند، آموزش تشکر کردن و قدردانی به کودک نبرد دشواری به‌نظر می‌رسد. در این مطلب، می‌خواهیم ببینیم چگونه می‌توان بچه‌های سپاس‌گزاری را پرورش داد؟ با ما در «بامامانا» همراه باشید.
قدردانی چیست؟
قدردانی یک حس مثبت است که مجموعه‌ای از سپاس‌گزاری درونی و تشکر کلامی را شامل می‌شود. این روند علاوه بر انتقال احساسات مثبت به دیگران موجب بهبود سلامت روانی و جسمانی خود فرد می‌شود. کسی که قدردانی را تجربه می‌کند از توانایی ارزیابی شرایط و موقعیت‌اش برخوردار است؛ مواهب کوچک و بزرگ زندگی‌اش را می‌شناسد؛ از آن‌ها لذت می‌برد و مهربانی و سخاوت را در فضای اطراف‌اش تشدید می‌کند.
آموزش تشکر کردن و قدردانی به کودک چه مزایایی دارد؟
آموزش تشکر کردن و قدردانی به کودک به‌ویژه اگر از سنین پایین شروع شود، می‌تواند فرزندتان را در زندگی به فرد شادتری تبدیل کند. براساس مطالعات، بچه‌های قدردان و سپاس‌گزار خصوصا در سنین ۱۱ تا ۱۳ سالگی در مقایسه با دیگر همسالان‌شان
به‌مراتب خوش‌بین‌تر بوده و حمایت اجتماعی بیش‌تری را به خود جلب می‌کنند.
دیگر مطالعات نشان می‌دهند، نوجوانان قدردان در فاصله سنین ۱۴ تا ۱۹ سالگی از زندگی خود رضایت بیش‌تری دارند؛ نقاط قوت‌شان را می‌شناسند و از آن‌ها برای بهبود شرایط کلی زندگی و جامعه اطراف خود استفاده می‌کنند. همچنین، آن‌ها بیش از دیگر همسالان ناسپاس درگیر فعالیت‌های مدرسه و سرگرمی‌های فردی می‌شوند و در مجموع، موفقیت‌های بیش‌تری را کسب می‌کنند.
تحقیقات ثابت می‌کنند، قدردانی علاوه بر بهبود شرایط روانی به تامین سلامت جسمانی بچه‌ها هم کمک می‌کند. چرا که کودکان شاد و سپاس‌گزار معمولا خواب بهتری دارند و به بزرگسالان امیدوارتری تبدیل می‌شوند که از بخشش و شکیبایی بیش‌تری برخوردارند. این افراد حتی در موقعیت‌های دشوار به مراتب بهتر از دیگران می‌توانند خودشان را کنترل کنند.
آموزش تشکر کردن و قدردانی به کودک از اقدامات موثری است که به او کمک می‌کند در سخت‌ترین شرایط، نکات مثبت و قابل اتکایی را پیدا کند و برای آن‌ها خوشحال باشد. این ویژگی، می‌تواند موجب آرامش و طول عمر افراد شود.
الفبای آموزش تشکر کردن و قدردانی به کودک چیست؟
• توجه کند
به کودک یاد بدهید نکات ارزشمندی را در زندگی‌اش پیدا کند که باید برای برخورداری از آن‌ها سپاس‌گزار باشد. به او آموزش بدهید، علاوه بر موارد مادی و هدایایی که از دیگران دریافت می‌کند به مسائل معنوی و غیر مادی هم توجه کرده و بابت‌شان قدردان باشد.
• تفکر کند
به فرزندتان یاد بدهید به کمک‌ها و محبت‌هایی فکر کند که دیگران در قبال‌اش انجام می‌دهند. آیا آن‌ها مجبور بوده‌اند با او مهربانی کنند؟ آیا از سر اجبار به او کمک کرده یا هدیه‌ای را برای‌اش تهیه کرده‌اند؟ یا دوست‌اش داشته‌اند و خواسته‌اند خوشحال‌اش کنند؟ تفکر در این زمینه‌ها موجب می‌شود کودک قدر کارهای دیگران را بداند و از آن‌ها سپاس‌گزاری کند.
• احساس کند
به بچه آموزش بدهید احساسات‌اش را مرور و بررسی کرده و حس خوشحالی، رضایت و خوشنودی را در اعماق وجودش شناسایی کند. سپس، برای او توضیح دهید که بابت هر اقدام و اتفاقی که حس خوبی در او ایجاد می‌کند باید قدردان و متشکر باشد.
• اقدام کند
به کودک آموزش بدهید که وقتی از دریافت هدیه، کمک اطرافیان یا هر اتفاق مثبت دیگری احساس خوبی پیدا می‌کند لازم است این حس درونی را هم در عمل و هم در گفتار نشان دهد. معنی این حرف آن است که خوب است شادی و رضایت‌اش را ابراز کرده و با استفاده از کلمات مناسب از طرف مقابل قدردانی کند. در نهایت، لازم است کودک یاد بگیرد که هر محبتی را باید جبران کرد تا چرخه مهربانی ادامه پیدا کند و هرگز متوقف نشود.
روش‌های آموزش تشکر کردن و قدردانی به کودک چیست؟
• تشکر کلامی را به فرزندتان یاد بدهید
فرقی نمی‌کند دیگران لطف بزرگی در حق فرزندتان کنند یا برایش کارهای کوچکی را انجام دهند؛ در هر صورت، لازم است او یاد بگیرد به‌صورت کلامی از افراد تشکر کند. برای این منظور، خوب است به کودک بگویید: «از گارسون رستوران به خاطر آوردن غذا تشکر کن»، «حالا که برادرت بند کفش‌ات رو برات بسته ازش تشکر کن» یا «از دوستت بابت هدیه تولد قشنگی که برات آورده تشکر کن». به این ترتیب، بچه به‌تدریج متوجه اتفاقات مثبت اطراف‌اش می‌شود و کمک‌های موثر دیگران را درک می‌کند و کم‌کم یاد می‌گیرد قدردانی خود را به زبان بیاورد.
• از فرزندتان به‌صورت کلامی سپاس‌گذاری کنید
طبیعی است که برای آموزش تشکر کردن و قدردانی به کودک در وهله اول، خودتان باید به‌طور منظم این کار را انجام دهید. توجه داشته باشید که علاوه بر قدردانی از دیگران لازم است با ذکر دلیل از فرزندتان هم تشکر کنید. به این ترتیب، او متوجه می‌شود که فرد مهمی است و کمک‌ها و محبت‌های ریز و درشت‌اش به چشم می‌آیند. برای مثال، خوب است به او بگویید: «متشکرم که کمک می‌کنی میز رو جمع کنیم» یا «بابت این‌که این‌قدر خواهر/برادر خوبی هستی و با خواهر/برادرت مهربونی ازت قدردانی می‌کنم».
• درباره مواهب زندگی‌تان با کودک صحبت کنید
توجه به نکات مثبت زندگی و در نظر گرفتن همه شانس‌ها، فرصت‌ها و موفقیت‌های کوچک و بزرگ را می‌توان نخستین گامی دانست که موجب ایجاد حس قدردانی و سپاس‌گزاری می‌شود. طبیعی است که بچه‌ها این کار را از والدین‌شان می‌آموزند. بنابراین، لازم است از هر فرصتی استفاده کرده و مواهب زندگی خانوادگی و فردی فرزندتان را به او یادآوری کنید. برای اطمینان از بیان همه موارد، خوب است آن‌ها را در یک دفترچه یادداشت کنید. مراقب باشید هیچ موضوع به‌ظاهر کم‌اهمیتی را هم از قلم نیندازید.
• در فعالیت‌ها و امور داوطلبانه و خیریه شرکت کنید
همکاری با سازمان‌های خیریه و مشارکت در امور داوطلبانه از اقدامات مهمی است که محبت بی‌دریغ را به فرزندتان آموزش می‌دهد. بچه‌ای که در امور خیریه شرکت کند بی‌تردید مواهب زندگی‌اش را خواهد دید و بابت آن‌ها قدردانی خواهد کرد.
• مشارکت در کارهای منزل را به یک عادت تبدیل کنید
مشارکت در کارهای منزل یکی از روش‌های موثری است که آموزش تشکر کردن و قدردانی به کودک را امکان‌پذیر می‌کند. دلیل‌اش هم این است که اجرای منظم این روند، فرزندتان را متوجه همه کارهای ریز و درشتی می‌کند که در منزل انجام می‌گیرند. به این ترتیب، نه تنها مسئولیت‌پذیرتر بار می‌آید، بلکه احساس قدردانی هم در او شکل می‌گیرد. به‌علاوه، از آن‌جا که بابت انجام این کارها از او تشکر می‌شود می‌تواند از والدین‌اش الگوبرداری کرده و درست همین رفتار را با دیگران تکرار کند.
• سپاس‌گزاری را به یک مراسم خانوادگی تبدیل کنید
تبدیل سپاس‌گزاری به یک مراسم منظم خانوادگی از روش‌های خوبی است که آموزش تشکر کردن و قدردانی به کودک را امکان‌پذیر می‌کند. برای این منظور، هر شب قبل از خوردن شام یا ناهار می‌توانید تنها یک مورد مثبت از زندگی‌تان را بیان کرده و بابت‌اش قدردانی کنید. خوب است وعده‌ای را انتخاب کنید که همه یا اغلب اعضای خانواده در آن حضور دارند. به این ترتیب، هر یک از آن‌ها هم می‌توانند یک مورد را یادآوری کرده و برای‌اش سپاس‌گزاری کنند. از سوی دیگر، می‌توانید همین مراسم را قبل از خواب یا در مسیر مدرسه با فرزندتان اجرا کنید.
• فرزندتان را خوش‌بین بار بیاورید
خوش‌بین بودن ویژگی بسیار مثبتی است که به فرزندتان کمک می‌کند شرایط سخت را تحمل کرده و باور داشته باشد که سپری کردن آن‌ها در نهایت به نتایج خوبی منجر خواهد شد. برای مثال، وقتی به‌دلیل بارندگی بازی فوتبال یا یک قرار خوشایند دیگرش لغو می‌شود، خوب است به او بگویید: «خب، حداقل توی این هوای سرد مجبور نیستی بیرون باشی. به‌جاش می‌تونیم توی خونه با هم بازی کنیم؛ یا با هم فیلم ببینیم. سر خودمون رو حسابی گرم می‌کنیم و بهمون خوش می‌گذره.»
همچنین، برای ایجاد نگرش مثبت در فرزندتان لازم است به او آموزش دهید با وجود از دست دادن چیزی، قدر برخورداری از آن را در گذشته بداند. برای مثال، می‌توانید به او بگویید: «من هم خیلی ناراحتم که سگ‌مون رو از دست دادیم. ولی از این خوشحالم که سال‌ها کنارمون بود و خاطرات خیلی خوبی ازش داریم.»
در چنین مواردی، مطمئنا قصد ندارید و نباید ناراحتی‌ها و غم‌ها را کوچک جلوه دهید. در عوض، شما می‌خواهید به فرزندتان یاد بدهید که در عین ادای احترام به آن‌چه از دست رفته بابت تجربه شیرینی که در گذشته ایجاد کرده قدردان و سپاس‌گزار باشد. یعنی، این قابلیت را پیدا کند که در عین غمگین بودن روی نکات مثبت تمرکز کند.
در موقعیت‌های دشوار زندگی با فرزندتان گفت‌وگو کرده و از او سوال کنید: «به نظر تو این شرایط سخت چه مزایایی رو می‌تونه در آینده یا همین حالا برامون ایجاد کنه؟» توصیه می‌کنیم، برای کسب بهترین نتیجه ممکن درست در زمان بحران چنین پرسش‌هایی را مطرح نکنید. بسته به مشکل پیش آمده، بهتر است از چند دقیقه تا چندین ساعت یا حتی چند روز صبر کرده و سپس، فواید احتمالی را بررسی کنید. به این ترتیب، فرزندتان کم‌کم یاد می‌گیرد که حتی در بدترین لحظات و روزهای زندگی هم همیشه چیزهایی هستند که می‌توان بابت‌شان قدردان و متشکر بود.
• مصمم باشید
تشکر و قدردانی یک مهارت مهم بوده و یادگیری آن درست مانند هر قابلیت دیگری نیاز به صرف وقت و انرژی زیادی دارد. بنابراین، تحت هیچ شرایطی کوتاه نیایید و از هر فرصتی برای یادآوری نکات مثبت زندگی، اهمیت مهربانی و ارزش سپاس‌گزاری برای فرزندتان صحبت کنید.
آموزش تشکر کردن و قدردانی به کودک را از چه سنی شروع کنیم؟
پنج سال اول زندگی کودک فرصتی عالی برای یادگیری انواع مهارت‌ها به حساب می‌آید. قدردانی و سپاس‌گزاری هم از قابلیت‌های مهمی است که نیازمند تمرین و توسعه بوده و در آینده به موفقیت فرزندتان کمک می‌کند. بنابراین، بهتر است از همان نخستین ماه‌های تولد این مهارت را تمرین کرده و در بچه تقویت کنید. روانشناسان عقیده دارند افراد قدردان در طول زندگی به مراتب کمتر از دیگران دچار افسردگی و استرس می‌شوند.
آموزش تشکر و قدردانی به کودک ناسپاس و متوقع چگونه امکان‌پذیر است؟
• به ناسپاسی کودک اشاره کنید
با وجود همه تلاش‌ها برای تامین نیازها و خواسته‌های کودک و خوشحال کردن‌اش، بی‌تردید شما هم بارها ناسپاسی او را تجربه کرده‌اید. اگر می‌بینید فرزندتان قدردان نیست و در مقابل تشکر کردن مقاومت می‌کند، به‌جای توهین و تحقیر احساسات‌اش سعی کنید حس قدردانی را در او به‌وجود آورید.
برای مثال، به‌جای گفتن جملاتی از این قبیل: «ای بابا. تو هم که همیشه طلبکاری. دست از این رفتارت بردار. وگرنه دیگه برات کاری نمی‌کنم» بهتر است بگویید: «حواست هست که این رفتار یه‌جور ناسپاسیه؟ تو باید شرایط رو درک کنی و محبت دیگران رو نسبت به خودت ببینی. دوستان و اعضای خانواده‌ات اون‌قدر مهربون بودن و به تو اهمیت می‌دادن که با وجود همه مشکلات سعی کردن بهترین هدایا رو برات تهیه کنن. هیچ‌کس اون‌ها رو مجبور نکرده بود چیزی برات بخرن. در نتیجه، لازمه ازشون متشکر باشی و تو هم برای خوشحال کردن‌شون تلاش کنی.»
• فرزندتان را شرمسار نکنید
قبلا گفتیم که برای آموزش تشکر کردن و قدردانی به کودک ناسپاس، لازم است به ناسپاسی‌های ریز و درشت او اشاره کنید. با این حال، یادتان باشد که این کار هرگز نباید با هدف شرمسار کردن بچه انجام بگیرد. یعنی، بدون ایجاد حس منفی لازم است طوری برخورد کنید که فرزندتان متوجه رفتارش باشد و در این زمینه آگاه شود.
برای مثال، قبل از شروع جشن تولد می‌توانید با کودک صحبت کنید و از او بخواهید که بابت هر هدیه‌ای که می‌گیرد قدردان و متشکر باشد. چرا که تهیه هر یک از این هدایا هزینه قابل توجهی را به افراد تحمیل می‌کند. در ضمن، اطرافیان او معمولا زمان زیادی را صرف می‌کنند تا بفهمند خریدن چه چیزی ممکن است او را خوشحال‌تر کند؟ بنابراین، فارغ از خود کالایی که از آن‌ها دریافت می‌کند همین تلاش و کوشش برای شاد کردن‌اش دلیل خوبی برای تشکر و قدردانی خواهد بود.
• حس همدلی را در فرزندتان تقویت کنید
کودکان برای درک این‌که رفتارشان چه تاثیری بر دیگران می‌گذارد به کمک نیاز دارند. شما می‌توانید این کار را با آموزش و تقویت همدلی در فرزندتان انجام دهید. برای این منظور، با کودک صحبت کرده و آگاهش کنید که کلمات یا رفتارهای او می‌تواند موجب ایجاد حس غم، ناکارآمدی و دلشکستگی در اطرافیان شود. همچنین، با استفاده از موقعیت‌های موجود در داستان‌ها، کارتون‌ها و فیلم‌ها می‌توانید به فرزندتان یاد بدهید تا احساس دیگران را در نظر بگیرد.
به‌عنوان مثال، وقتی با هم کتاب می‌خوانید یا تلویزیون تماشا می‌کنید، خوب است اندکی صیر کرده و نظر فرزندتان را درباره احساسات کاراکترهای داستان بپرسید. برای مثال، می‌توانید بگویید: «به نظر تو با وجود حرف‌های بدی که این پسره به برادرش زد، اون الان چه احساسی داره؟» به این ترتیب، به بچه کمک می‌کنید کلمات احساسی و تاثیرگذار را شناسایی کرده و برچسب‌گذاری کند.
• از لوس کردن فرزندتان اجتناب کنید
آموزش تشکر کردن و قدردانی به کودکی که دائما غرق هدایای مادی و معنوی است تقریبا امکان‌ناپذیر است. بچه‌ها تنها در صورتی می‌توانند سپاس‌گزار باشند که چیزی را واقعا بخواهند و برای دستیابی به آن مدتی منتظر بمانند. به این ترتیب، نداشتن و خلاء آن را احساس خواهند کرد. برای این منظور، وقتی فرزندتان یک ابزار یا یک اسباب‌بازی گران‌قیمت از شما می‌خواهد به‌هیچ عنوان فورا آن را برای‌اش تهیه نکنید. در عوض، به او بگویید: «باید تا روز تولدت صبر کنی» یا « باید پول‌هات رو پس‌انداز کنی تا خودت بتونی بخریش».
• بین رشوه و پاداش تفاوت قائل شوید
برای آموزش تشکر کردن و قدردانی به کودک خوب است یک سیستم پاداش‌دهی راه‌اندازی کرده و از این طریق، فرزندتان را شرطی کنید. مراقب باشید، پاداش را با رشوه دادن اشتباه نگیرید. چراکه در این‌صورت، به ناسپاسی فرزندتان دامن می‌زنید.
برای مثال، با گفتن این‌که: «بیا این بادکنکی که دوست داشتی رو بگیر. حالا، درست رفتار کن» در واقع، به بچه رشوه داده‌اید. در عوض، می‌توانید به او بگویید: «امروز خیلی از رفتارت راضی بودم. خیلی قشنگ تشکر کردی. بهت افتخار می‌کنم. وقتشه یه جایزه خوب بگیری».
برای ایجاد یک سیستم پاداش‌دهی موفق، خوب است برای هر یک از رفتارهای پسندیده فرزندتان یک امتیاز یا برچسب در نظر بگیرید. سپس، زمانی‌که تعداد این برچسب‌ها به حدنصاب می‌رسد لازم است به او جایزه بدهید. حدنصاب را خودتان تعیین می‌کنید. با این حال، بهتر است بازه‌های زمانی نسبتا کوتاهی را برای‌اش در نظر بگیرید و از این طریق، از دلسردی فرزندتان جلوگیری کنید.
سخن آخر
در این مطلب، برایتان از روش‌ها و راهکارهایی گفتیم که آموزش تشکر کردن و قدردانی به کودک را امکان‌پذیر می‌کنند. نظر شما چیست؟ برای آن‌که فرزندتان را قدردان بار بیاورید از چه استراتژی‌هایی استفاده می‌کنید؟ خوشحال می‌شویم دیدگاه‌ها و تجربیات‌تان را در بخش «نظرات کاربران» با ما و دیگر خوانندگان به‌اشتراک بگذارید.
