در این مطلب، قصد داریم درباره تقویت هوش هیجانی کودک و راهکارهایی صحبت کنیم که انجام این فرآیند را امکان‌پذیر می‌کنند. با «بامامانا» همراه باشید.
فرزندپروری موثر یعنی کمک به کودکان و تربیت آن‌ها به‌طوری که بتوانند وقایع زندگی را پردازش کرده و از فراز و نشیب‌های آن با موفقیت عبور کنند. بدون‌شک شناسایی احساسات و مدیریت آن‌ها به شکل قابل توجهی بر رفتارهای روزانه و تعیین مسیر پیش روی بچه‌ها تاثیرگذار است. توفیق یافتن در این روند تا اندازه زیادی به در اختیار گذاشتن ابزارهای مناسب برای رشد عاطفی کودک و درک احساسات او بستگی دارد.
هوش هیجانی چیست؟
برای دانستن روش‌های تقویت هوش هیجانی کودک ابتدا لازم است با این مفهوم آشنایی یابید. به بیان ساده، هوش هیجانی (Emotional Intelligence) که گاهی اوقات با اصطلاح هوش عاطفی هم از آن یاد می‌شود به‌معنای توانایی درک و مدیریت احساسات است. اگر چه ممکن است عجیب به‌نظر برسد، اما همه افراد از این ویژگی برخوردار نیستند.
کسانی که هوش هیجانی یا EI بالایی دارند علاوه بر شناسایی احساسات خودشان می‌توانند عواطف و رفتارهای دیگران را نیز درک کنند و بر آن‌ها تاثیر بگذارند. محققان این مفهوم را در سال 1990 میلادی برای توصیف مجموعه‌ای از توانایی‌های قابل قیاس با هوش عمومی به‌کار بردند.
از جمله مهارتهای حوزه هوش عمومی می‌توان به قابلیت یادگیری، به‌کارگیری دانش و حل مسئله اشاره کرد. این در حالی است که هوش هیجانی هم اساسا مبتنی بر توانایی‌های مشابهی است؛ با این تفاوت که به مهارتهای یاد شده را در قالب احساسات و تاثیرات مرتبط با آن در برمی‌گیرد.
تقویت هوش هیجانی کودک چه کمکی به کودک‌تان می‌کند؟
کودکانی که هوش هیجانی آن‌ها تقویت شده باشد از ویژگی‌های زیر برخوردار خواهند بود:
• از خودآگاهی برخوردار بوده و با احساسات، عواطف و واکنش‌های‌شان آشنایی دارند.
• با اطرافیان و دیگر افراد جامعه همدلی دارند و می‌توانند عواطف و احساسات آن‌ها را درک کنند.
• هیجانات‌شان را به‌خوبی می‌شناسند و می‌توانند آن‌ها را مدیریت کنند.
• از مهارتهای اجتماعی قابل توجهی برخوردارند.
• به‌خوبی می‌توانند روابط‌شان با دیگران را مدیریت کنند.
عناصر موثر در تقویت هوش هیجانی کودک چیست؟
۱. خودآگاهی
برای تقویت هوش هیجانی کودک، پیش از هر چیز لازم است خودآگاهی او را بهبود بخشید. یعنی، لازم است به فرزندتان کمک کنید احساسات‌اش را بشناسد؛ آن‌ها را به‌طور کامل درک کند؛ و از تاثیر عواطف، خلق‌وخو و اعمال‌اش بر دیگران آگاهی یابد.
۲. خود تنظیمی و خود مدیریتی
توانایی تنظیم و مدیریت احساسات از قابلیت‌های مهمی است که به تقویت هوش هیجانی کودک کمک می‌کند. افرادی که از این ویژگی برخوردارند معمولا به‌صورت تکانشی تصمیم‌گیری نکرده و قبل از ارائه هر واکنش یا هر اقدامی به پیامدهای آن و تاثیرش بر روح و روان دیگران فکر می‌کنند.
۳. انگیزه
داشتن انگیزه نقش مهمی در توسعه هوش هیجانی دارد. بنابراین، برای تقویت هوش هیجانی کودک باید اشتیاق لازم برای دستیابی به اهداف و نیازهای بلندمدت در او ایجاد شود. طبیعی است که تحقق خواست‌های طولانی‌مدت ممکن است به فداکاری‌های کوتاه‌مدت، تعهد و ابتکار عمل وابسته باشد.
۴. همدلی و آگاهی اجتماعی
افرادی که هوش هیجانی بالایی دارند معمولا خود محور نیستند و به‌خوبی می‌توانند با دیگران همدلی کنند. تقویت هوش هیجانی کودک موجب می‌شود او در طول زندگی شنونده خوبی باشد، نیازها و خواسته‌های دیگران را درک کند و به انسانی وفادار، دلسوز و قابل اعتماد تبدیل شود.
۵. مهارتهای اجتماعی
باهوش بودن از نظر عاطفی به این معناست که فرد از مهارتهای اجتماعی بالا و توانایی کار گروهی برخوردار باشد. تقویت هوش هیجانی کودک از مهم‌ترین عواملی است که مدیریت روابط اجتماعی را برای او امکان‌پذیر کرده و به توسعه مهارتهای اجتماعی او کمک می‌کند.
تقویت هوش هیجانی کودک چه مزایایی دارد؟
تقویت هوش هیجانی کودک اقدام مهمی است که می‌تواند به ایجاد انگیزه و بهبود تعاملات اجتماعی او کمک کند. مجموع این عوامل، مزایای متعددی را به‌همراه دارد که از آن میان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. سلامت روان کودک را تامین می‌کند
تقویت هوش هیجانی کودک به او این امکان را میدهد که بتواند احساسات‌اش را بیان کرده و علاوه بر درک عواطف، آن‌ها را مدیریت کند. به‌علاوه، برخورداری از هوش عاطفی بالا به فرزندتان کمک می‌کند که با آرامش بیش‌تری با مشکلات دست‌وپنجه نرم کرده و راهکارهای موثرتری را برای بیرون رفتن از شرایط بحرانی پیدا کند. این امر به‌ویژه در موقعیت‌های استرس‌زا از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. همه این موارد در تامین سلامت روان تاثیرگذارند.
۲. به ایجاد روابط اجتماعی سالم کمک می‌کند
توانایی درک احساسات خود و دیگران به فرزندتان این امکان را میدهد که در گفت‌وگوها منطقی‌تر بوده و در برابر اختلاف‌نظرها تاب‌آوری بیش‌تری داشته باشد. به این ترتیب، کودک یاد می‌گیرد بدون عصبانیت یا حالت تدافعی به نظرات دیگران گوش کند؛ احساسات سایرین را نیز در نظر بگیرد و در صورت لزوم، آن‌ها را بپذیرد. مجموع این توانایی‌ها به او کمک می‌کند احساسات و عواطف‌اش را با آرامش و به روشی سازنده بیان کرده و اختلافات‌اش را با سادگی و سازندگی بیش‌تری حل و فصل کند.
۳. موفقیت و پیشرفت اجتماعی او را تضمین می‌کند
تقویت هوش هیجانی کودک می‌تواند مسیر موفقیت و پیشرفت اجتماعی او را هموارتر کند. بچه‌ای که هوش عاطفی بالایی دارد معمولا پیش از هر اقدامی به خوبی فکر کرده و از اتخاذ تصمیمات شتاب‌زده و تکانشی اجتناب می‌کند.
همچنین، او در طول زندگی به فرد انتقادپذیری تبدیل می‌شود که بدون حالت تدافعی می‌تواند نظرات و انتقادات دیگران را بشنود و عملکردش را بهبود بخشد. بچه‌هایی که EI بالاتری دارند با موقعیت‌های استرس‌زا کنار می‌آیند و بدون عصبانی شدن یا سرزنش کردن دیگران می‌توانند به مشکلات رسیدگی کنند و با چالش‌ها مواجه شوند. مجموع این عوامل از ویزگی‌های مهمی هستند که موفقیت و پیشرفت اجتماعی افراد را امکان‌پذیر می‌کنند.
تقویت هوش هیجانی کودک با چه روش‌هایی امکان‌پذیر است؟
۱. به کودک کمک کنید احساسات‌اش را بشناسد و آن‌ها را بیان کند
نخستین گام در مسیر تقویت هوش هیجانی کودک این است که به او یاد بدهید با احساسات و عواطف‌اش ارتباط برقرار کرده و درباره آن‌ها صحبت کند. برای این منظور، لازم است در موقعیت‌های مختلف از فرزندتان بپرسید چه احساسی دارد؟ سپس، توضیحات بچه را بشنوید و احساس‌اش را نام‌گذاری کنید. به این ترتیب، در شرایط مشابه فرزندتان به راحتی متوجه می‌شود که عصبانیت، غم، ترس، شادی یا دیگر احساسات را تجربه می‌کند.
با انجام این کار، شما به احساسات فرزندتان اعتبار می‌بخشید و به او کمک می‌کنید آن‌ها را بیان و ابراز کند. در این میان، هرگز نباید از عواطف و احساسات منفی دوری کرده و آن‌ها را مخفی کنید. یعنی، لازم است به کودک اجازه بدهید تا ناامیدی‌ها، شکست‌ها و احساسات جریحه‌دار شده خود و دیگران را نیز تشریح و برچسب‌گذاری کند. این کار در بهبود برقراری ارتباط با سایرین موثر است و به یافتن راهکارهای مناسب برای غلبه بر احساسات یاد شده کمک می‌کند.
۲. الگوی مناسبی باشید
والدین با ارائه الگوی رفتاری مناسب می‌توانند ویژگی‌هایی نظیر همدلی را در فرزندشان تقویت کنند. وقتی کودک می‌بیند که مادر و پدرش با دیگران مهربانی می‌کنند طبیعتا یاد می‌گیرد این‌گونه رفتار کند. به‌خاطر داشته باشید، همدلی، مهربانی، دلسوزی، بردباری، بخشش و درک متقابل از ویژگی‌های مهم و تاثیرگذاری هستند که به‌کارگیری آن‌ها باید از نهاد خانواده آغاز شود. یعنی، شما قبل از هر چیز لازم است با نزدیکان و افراد خانواده‌تان همراهی کنید و در مرحله بعد، این رفتار را در جامعه بازتاب دهید. در عین حال، لازم است با رفتارتان مواردی مانند رعایت حقوق دیگران، انصاف، عدالت، آرامش و فروتنی را هم به فرزندتان آموزش دهید.
۳. به فرزندتان کمک کنید به‌شیوه سالم با قلدری مقابله کند
شناسایی رفتارهای ظالمانه و در اختیار قرار دادن ابزارهای مناسب برای مقابله با آن‌ها یکی از روش‌هایی است که تقویت هوش هیجانی کودک را امکان‌پذیر می‌کند. کودک باید بتواند قلدری را تشخیص دهد؛ همچنین، لازم است قدرت کافی برای بیان احساسات‌اش را داشته باشد. در عین حال، لازم است بچه یاد بگیرد در مقابل برخوردهای خشن و غیر منطقی سکوت نکرده و علاوه بر مقابله و مقاومت شخصی در صورت نیاز از دیگران نیز کمک بخواهد.
۴. با کودک همدلی کنید
برای تقویت هوش هیجانی کودک در وهله نخست باید با او همدلی کنید. انجام این کار ممکن است در نگاه اول منفعلانه به‌نظر برسد. اما این روند فضای اعتماد میان شما را بهبود بخشیده و به کودک ثابت می‌کند که از نظر عاطفی حامی او هستید. بنابراین، فرزندتان هم حمایت عاطفی را یاد می‌گیرد و در آینده می‌تواند فردی حمایت‌گر باشد و در صورت لزوم همین واکنش را تکرار کند. به‌خاطر داشته باشید، همدلی به‌معنای تایید عواطف فرزندتان یا کوتاه آمدن در برابر خواسته‌های او نیست. این رفتار تنها نشانه آن است که احساسات بچه را درک می‌کنید.
۵. مهارت حل مسئله را به کودک آموزش دهید
تونایی حل مسئله یکی از مهارتهای مهمی است که به تقویت هوش هیجانی کودک کمک می‌کند. برای این منظور، لازم است فرزندتان را طوری بار بیاورید که در مرحله اول بتواند احساسات‌اش را مدیریت کرده و اضطراب‌اش را کنترل کند. به این ترتیب، بدون هیجان‌زده شدن می‌تواند موضوع را در آرامش بررسی کرده و موثرترین راهکارهای ممکن را پیدا کند. در طول این روند، بچه باید بداند که در صورت نیاز می‌تواند روی کمک و هم‌فکری شما و دیگر عزیزان‌اش حساب کند.
۶. تا جای ممکن با کودک بازی کنید
بازی کردن با بچه‌ها را می‌توان موثرترین ابزاری دانست که به تربیت و شکوفایی فکری آن‌ها و همچنین، ایجاد فضایی شاد و توام با اعتماد کمک می‌کند. شما در خلال انواع بازی‌ها می‌توانید ارزش‌های گوناگون و مهارتهای مختلف را به فرزندتان آموزش دهید. در عین حال، کودک با نقش‌آفرینی و در طول بازی می‌تواند احساسات سرکوب شده و عواطفی مانند خشم، حسادت، غم یا ترس را بیان کند. این امر به شکل قابل توجهی در تامین سلامت روان بچه و برقراری ارتباط میان او والدین تاثیرگذار است.
ناتوانی در تقویت هوش هیجانی کودک چه مشکلاتی را برایش به‌همراه دارد؟
• نمی‌تواند احساسات‌اش را رمزگشایی و مدیریت کند.
• احساسات و عواطف دیگران را درک نمی‌کند.
• نمی‌تواند احساسات‌اش را ریشه‌یابی کند.
• با عواقب کارها و تصمیمات‌اش آشنایی ندارد.
• به‌طور مداوم و مکرر طغیان‌های عاطفی و تغییرات خلق‌وخو را تجربه می‌کند.
• مسئولیت کارها و حرف‌های‌اش را نمی‌پذیرد.
• برای حل مشکلات‌اش اقدام نمی‌کند و دنبال راهکارهای تازه نمی‌گردد.
• نمی‌تواند دیدگاه‌ها و نظرات‌اش را به‌وضوح بیان کند.
• در شناسایی موقعیت‌ها عملکرد ضعیفی دارد و دائما در زمان نامناسب، حرف اشتباهی می‌زند یا واکنش غلطی را بروز میدهد.
• نسبت به نشانه‌های احساسی دیگران بی‌توجه و بی‌تفاوت است.
• به‌جای درس گرفتن از اشتباهات با اصرار آن‌ها را تکرار می‌کند.
• کافی‌است یک‌بار شکست بخورد تا نسبت به همه چیز بدبین و بی‌انگیزه شود.
نقش والدین در تقویت هوش هیجانی کودک چیست؟
تقویت هوش هیجانی کودک فرآیندی است که از بدو تولد آغاز می‌شود. بنابراین، والدین و مراقبان بچه نقش قابل توجهی را در توسعه و شکل‌گیری مهارتهای مرتبط با آن ایفا می‌کنند. این امر از طریق ارائه عشق و محبت بی‌قید و شرط به کودک، پاسخ‌گویی سریع به نیازها و خواسته‌های ضروری و همچنین، حفظ آرامش و مدیریت احساسات والدین امکان‌پذیر است.
پدر و مادرهایی که خود از پایین بودن هوش هیجانی رنج می‌برند به‌سختی می‌توانند این ویژگی را در فرزندان‌شان تقویت کنند. چرا که کودک باید در همان سال‌های نخستین و در فضای امن منزل فرصت آن را داشته باشد تا مهارتهای مقابله‌ای سالم را بیاموزد.
همچنین، والدینی که به‌شیوه متناقضی از کودک حمایت می‌کنند هم می‌توانند توسعه این مهارت را در او دچار اختلال کنند. دلیل‌اش هم این است که به‌تدریج کودک برای اجتناب از ایجاد بحث و مشکل میان پدر و مادر یا از ترس تنبیه شدن توسط یکی از والدین یاد می‌گیرد خودش را سانسور کند و احساسات‌اش را به زبان نیاورد.
از سوی دیگر، والدینی که به‌طرز بیمارگونه‌ای منظم و منضبط هستند؛ یا افرادی که بیش از اندازه فضای پیرامون و اطرافیان‌شان را کنترل می‌کنند به شکل ناخوشایندی بر توسعه هوش هیجانی فرزندشان تاثیر می‌گذارند و این روند را مختل می‌کنند.
سخن آخر
در این مطلب، ضمن برشمردن راهکارهای موثر در تقویت هوش هیجانی کودک تلاش کردیم نکات مهم را در این زمینه بررسی کرده و نقش والدین را در توسعه مهارتهای مرتبط با آن بیان کنیم. نظر شما چیست؟ شما چگونه به تقویت هوش هیجانی فرزندتان کمک می‌کنید؟ چه روش‌های دیگری را موثر می‌دانید؟ ممنون می‌شویم دیدگاه‌ها و تجربیات‌تان را در بخش «نظرات کاربران» با ما و دیگر خوانندگان به‌اشتراک بگذارید.
