توضیح مفهوم مرگ به کودک؛ سوالات کودک درباره مفهوم مرگ را چطور به‌درستی پاسخ دهیم؟
مرگ را می‌توان منحصر به‌فردترین رویدادی دانست که ذهنیت هر فردی را در هر سن‌وسالی به‌شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد. به‌ویژه، از دنیا رفتن عزیزان تجربه‌ای است که زندگی نزدیکان را دگرگون می‌سازد. اغلب بزرگسالان به‌واسطه تجربیات خود می‌توانند غم، ناراحتی و اندوه ناشی از این امر را مدیریت کنند. با این حال، بچه‌ها به‌دلیل بی‌تجربگی و آشنا نبودن با این واقعه کم‌تر می‌توانند با آن کنار بیایند. در این مطلب، قصد داریم درباره توضیح مفهوم مرگ به کودک صحبت کنیم. پیشنهاد می‌کنیم با ما همراه باشید.
توضیح مفهوم مرگ به کودک چه اهمیتی دارد؟
توضیح مفهوم مرگ به کودک از اقدامات مهمی است که ساختار ذهنی و اساس درک او را از معنای مردن تشکیل می‌دهد. بدون راهنمایی یک بزرگسال فهیم، مرگ می‌تواند برای یک بچه مفهومی گیج‌کننده، طاقت‌فرسا و وحشتناک باشد. به‌عنوان والدین، سرپرستان و آموزگاران بچه‌ها، وظیفه شما این است که این موضوع را به بهترین شکل ممکن تشریح کرده و به کودکان کمک کنید تا نقطه پایان زندگی را به‌گونه‌ای واضح و سالم درک کنند.
به چه دلایلی توضیح مرگ به کودک را دشوار می‌دانید؟
از پرسش‌های احتمالی کودک واهمه دارید
بسیاری از والدین در هنگام توضیح مفهوم مرگ به کودک از این واهمه دارند که همه جواب‌ها را در آستین نداشته باشند و نتوانند پاسخ مناسبی را در اختیار فرزندشان بگذارند. طبیعتا، این اتفاق با تصویری که تلاش می‌کنند از خودشان در ذهن بچه بسازند مغایرت دارد. در عین حال، پدر و مادرها معمولا به فرزند خود القا می‌کنند که همیشه مراقب‌اش خواهند بود. اما اگر کودک از آن‌ها تضمینی برای زنده بودن‌شان بخواهد نمی‌توانند جواب درستی به او بدهند و خیال‌اش را هر جهت راحت کنند. واقعیت این است که شما هم انسان هستید و ممکن نیست پاسخ همه پرسش‌ها را بدانید. بنابراین، خصوصا در شرایط دشوار کافی است با آرامش، مهربانی و عشق در کنار فرزندتان بمانید و تا جایی که می‌توانید امنیت عاطفی و احساسی او را تامین کنید.
برقراری ارتباط با کودکان برایتان دشوار است
هنگامی که در مورد موضوع پیچیده‌ای مانند مرگ صحبت می‌کنید به‌سختی می‌توانید مطمئن باشید که کودک با دقت حرف‌های‌تان را دنبال می‌کند و معنای آن را می‌فهمد. در عین حال، ارائه توضیحات صادقانه و ساده درباره مردن برای افراد بی‌تجربه‌ای مانند کودکان بسیار دشوار است. در چنین مواقعی، لازم است مراقب باشید مرگ را به‌عنوان یک عملکرد ضعیف و توام با ناتوانی معرفی نکنید. برای مثال، از گفتن جملاتی از این قبیل خودداری کنید: «آدم وقتی نمی‌تونه نفس بکشه می‌میره.» یا «مرده‌ها نمی‌تونن غذا بخورن و حرکت کنن.» به این ترتیب، فرزندتان هر بار که شاهد بیماری، غذا نخوردن یا ناتوانی خودش یا اعضا خانواده‌اش باشد تصور می‌کنند قرار است بمیرند.
احساس می‌کنید کمکی از دست‌تان برنمی‌آید
بسیاری از بزرگسالان می‌ترسند در هنگام توضیح مرگ به کودک نتوانند ابعاد این واقعه را آن‌طور که باید و شاید برای کودک ترسیم کنند؛ یا ممکن است واهمه داشته باشند بچه واکنش‌های خاصی را نشان دهد و آن‌ها نتوانند به‌اندازه کافی دلداری‌اش دهند. برخی از بزرگ‌ترها هم از این نگران هستند که صحبت‌های‌شان کاملا سرد و بی‌روح به‌نظر برسد و طغیان‌های عاطفی متعددی را برای کودکان ایجاد کند.
صحبت کردن درباره مرگ را یک موضوع ممنوعه می‌دانید
در بسیاری از فرهنگ‌ها و خانواده‌ها صحبت کردن درباره موضوعاتی مانند مرگ ممنوع یا ناخوشایند است. ممکن است شما هم به‌گونه‌ای تربیت شده باشید که از پرداختن به این موضوع اجتناب کنید. با این حال، خوب است به خاطر داشته باشید مردن بخش جدایی‌ناپذیر و بسیار مهمی از زندگی است. در واقع، این اتفاقی است که برای همه می‌افتد؛ بنابراین، لازم است با صداقت تمام مورد بررسی قرار گیرد. وظیفه شما به‌عنوان مادر و پدر یا مراقبان بچه این است که فرزندتان را در این باره کاملا توجیه کنید و به شکلی صمیمانه، صادقانه و صریح به او کمک کنید مرگ را بشناسد. به این ترتیب، فرزندتان می‌تواند معنای مردن را عمیقا درک و هضم کند.
چه زمانی برای توضیح مفهوم مرگ به کودک مناسب است؟
بسیاری از والدین توضیح مفهوم مرگ به کودک و حقایق دردناکی از این قبیل را به تعویق می‌اندازند و تا جای ممکن از مطرح کردن آن اجتناب می‌کنند. پدرها و مادرها و دیگر مراقبان بچه معمولا تصور می‌کنند با انجام این کار در حال محافظت از او هستند. اما در عمل، سکوت کردن در این باره به‌ویژه در هنگام از دست رفتن یکی از عزیزان فقط اضطراب بچه‌ها را بیشتر می‌کند. برای جلوگیری از ایجاد تنش و سردرگمی فرزند خردسال‌تان، لازم است هر چه زودتر و در اولین فرصت فضایی صمیمانه را ایجاد کرده و با صداقت تمام درباره معنای مرگ با او گفت‌وگو کنید.
مراحل آمادگی برای توضیح مرگ به کودک چیست؟
۱. توضیحات خود را با سن‌وسال و میزان درک فرزندتان مطابقت دهید
مکالمات شما با فرزندتان درباره مرگ یا هر موضوع جدی دیگری بی‌تردید باید با میزان درک او از وقایع و سن‌وسال‌اش مطابقت داشته باشد. بنابراین، قبل از شروع صحبت، لازم است سوالات گوناگونی را مطرح کرده و سطح آگاهی بچه را در این زمینه ارزیابی کنید. برای موفقیت بیشتر لازم است بدانید:
- بچه‌ها قبل از ۳سالگی می‌توانند غم، اندوه یا عصبانیت بزرگ‌ترها را درک کنند؛ اما معمولا قادر نیستند معنای مرگ را بفهمند.
- بچه‌های ۳ تا ۵ ساله ممکن است مرگ را یک رویداد غیردائمی و برگشت‌پذیر بدانند. تصور آن‌ها معمولا این است که جادو یا قدرت‌های فوق بشری می‌توانند به زنده شدن افراد کمک کنند.
- بچه‌های ۶ تا ۱۰ ساله عموما مرگ را به‌عنوان یک واقعه برگشت‌ناپذیر و دائمی می‌شناسند و اتفاقاتی که باعث مردن افراد می‌شود را به‌خوبی درک می‌کنند. اما برای این گروه از کودکان، پایان یافتن زندگی یک رویداد تلخ است که صرفا برای دیگران اتفاق می‌افتد.
- کودکان ۱۱ تا ۱۳ ساله معمولا جنبه‌های فیزیکی مرگ را به‌خوبی می‌شناسند و آن را اتفاقی برگشت‌ناپذیر و دائمی می‌دانند. با این حال، درک کامل مفهوم مرگ و مفاهیم انتزاعی مرتبط با آن برای‌شان دشوار است.
- نوجوانان دبیرستانی عموما مرگ را به‌طور کامل درک می‌کنند و متوجه‌اند که این واقعه چه تاثیری بر زندگی آن‌ها و دیگران خواهد داشت.
۲. از به‌کار بردن برخی از کلمات و عبارات خودداری کنید
- بسیاری از افراد در هنگام توضیح مفهوم مرگ به کودک از کلمات و عباراتی مانند «درگذشت»، «از دنیا رفت»، «از دست رفت»، «به بهشت رفت» یا «دیگه برنمی‌گرده» استفاده می‌کنند. به‌کار بردن این تعابیر به‌ویژه برای خردسالان ممکن است موجب سردرگمی و وحشت بیشتر شود یا آن‌ها را از واقعیت‌های مرگ دور کند.
- خصوصا زمانی‌که خبر مرگ عزیزی را به کودک می‌دهید هرگز نباید او را به‌خاطر گریه یا ابراز ناراحتی سرزنش کنید. اجازه بدهید با هر روشی که می‌خواهد غم و اندوه‌اش را نشان بدهد. در ضمن، از گفتن جملاتی مانند «تو دیگه بزرگ شدی»، «از این به بعد تو مرد / خانم خونه‌ای» یا «خودت رو جمع‌وجور کن» به‌طور جدی خودداری کنید. یادتان باشد این قبیل برخوردها می‌توانند به سلامت روان بچه آسیب بزنند و تاثیر طولانی‌مدتی بر او داشته باشند.
۳. محیطی راحت، آشنا و صمیمی را انتخاب کنید
- توضیح مفهوم مرگ به کودک باید در محیطی آشنا، راحت و صمیمی انجام شود. به این ترتیب، فرزندتان احساس امنیت کرده و به‌سادگی می‌تواند با عناصر اطرافش ارتباط برقرار کند.
- تلفن همراه، تلویزیون و سایر لوازم الکترونیکی را حتما خاموش کنید تا در طول مکالمه هیچ‌چیز حواس شما یا کودک را پرت نکند.
- اسباب‌بازی‌های مورد علاقه را در دسترس او قرار دهید. در بسیاری از مواقع، فرزندتان از طریق برقراری ارتباط با عروسک‌ها و اسباب‌بازی‌های‌اش راحت‌تر می‌تواند مفاهیم را درک و پردازش کند و با آن‌ها کنار بیاید.
روش توضیح مفهوم مرگ به کودک چیست؟
هنگام توضیح مفهوم مرگ به کودک باید از کلمات و عبارات صادقانه و ساده استفاده کرده و روی برگشت‌ناپذیر بودن آن تاکید کنید. یادتان باشد از افزودن جزئیات غیرضروری و ایجاد هرگونه پیچیدگی اجتناب کنید.
توضیحات طولانی ممکن است موجب حواس‌پرتی و سردرگمی فرزندتان شود و او را از مطرح کردن سوال باز دارد. برای بچه توضیح بدهید که همه موجودات زنده بدون هیچ استثنایی یک روز می‌میرند. سپس، تاکید کنید که مرگ نقطه پایان زندگی است. هیچ موجودی پس از مردن نمی‌تواند دوباره جان بگیرد و زنده شود. با لحنی ساده برای کودک‌تان توضیح دهید که وقتی کسی می‌میرد همه اندام‌های بدن‌اش از کار می‌افتند. بنابراین، او دیگر به خوردن، آشامیدن یا نفس کشیدن نیازی نخواهد داشت. به‌وضوح برای بچه تشریح کنید که مرگ با خوابیدن تفاوت دارد و شخص مرده دیگر برنمی‌گردد.
نکات کلیدی که در هنگام توضیح مفهوم مرگ به کودک لازم است رعایت کنید
۱. بگذارید سوالات‌اش را مطرح کند
در طول توضیح مفهوم مرگ به کودک به فرزندتان بگویید هر پرسشی که به ذهن‌اش می‌رسد را با شما در میان بگذارد. در طی این فرآیند، ممکن است جواب همه سوالات را ندانید. واقعا اشکالی ندارد. در چنین مواقعی، کافی است صادقانه به فرزندتان بگویید: «نمی‌دونم» یا «مطمئن نیستم».
۲. اجازه بدهید احساسات‌اش را ابراز کند
بگذارید فرزندتان با شما احساس راحتی و امنیت کند و آزادانه همه عواطف‌اش را بروز دهد. مرگ عزیزان یکی از دردناک‌ترین تجربیاتی است که فرد می‌تواند با آن مواجه شود. بنابراین، گریه‌وزاری در هنگام شنیدن این خبر نشانه ضعف یا ناتوانی کودک نبوده و تنها روشی برای بیان اندوه و تخلیه غم و ناراحتی شدید است. یادتان باشد، هر بچه‌ای به شیوه خاص خودش سوگواری کرده و با موضوع مرگ برخورد می‌کند. فراموش نکنید که غمگین بودن هیچ فرمول خاصی ندارد. به همین دلیل است که بعضی از بچه‌ها با شنیدن اخبار ناراحت کننده ساکت و منزوی می‌شوند؛ بعضی از آن‌ها داد و قال راه می‌اندازند و زمین و زمان را به هم می‌دوزند؛ تعدادی به آرامی گریه می‌کنند و برای مدتی طولانی افسرده می‌شوند؛ و برخی بچه‌ها هم هستند که در ابتدا واکنش خاصی نشان نمی‌دهند و غم‌شان را بعدها با واکنش‌های دیگر ابراز می‌کنند.
۳. احساسات‌تان را با کودک به‌اشتراک بگذارید
برخی از والدین تصور می‌کنند با پنهان کردن غم و اندوه‌شان در نظر کودکان و دیگر اعضا خانواده قوی‌تر و قدرتمندتر به‌نظر می‌رسند. اما این رویکرد درستی نیست. چراکه بچه‌ها ناراحتی بزرگ‌ترها را درک می‌کنند و متوجه می‌شوند که آن‌ها در حال مخفی‌کاری هستند. به این ترتیب، بچه‌ها هم یاد می‌گیرند عواطف و احساسات خود را ابراز نکرده و آن‌ها را سرکوب کنند. سرکوب خشم، غم و اندوه می‌تواند پیامدهای ناگواری را به‌دنبال داشته باشد و موجب افسردگی فرزندتان شود.
واکنش‌های احتمالی به توضیح مفهوم مرگ به کودک چه خواهد بود؟
ممکن است کودک یک‌سری پرسش‌ها را دائما تکرار کند
کلیه اطلاعات تازه‌ای که کودک در مورد مرگ و از دست دادن عزیزان‌اش کسب می‌کند برای او سنگین و دردناک هستند. بنابراین، فرزندتان به فرصتی نیاز دارد که بتواند این داده‌ها را پردازش کند. این امر موجب می‌شود که او یک سوال را بارها و بارها تکرار کند. خوب است بدانید، تکرار این پرسش‌ها به معنای ناتوانی در درک این اطلاعات نبوده و مفهوم‌اش این است که فرزندتان به‌سختی می‌تواند آن‌چه به او گفته‌اید را هضم کند.
ممکن است با بی‌تفاوتی کودک مواجه شوید
گاهی اوقات، در هنگام توضیح مفهوم مرگ به کودک با بی‌تفاوتی و رفتاری سرد از جانب او مواجه می‌شوید. ممکن است فکر کنید فرزندتان بی‌عاطفه یا بی‌رحم است. اما این تعبیر درستی نیست. چراکه برخی از کودکان به‌صورت غریزی و خودکار در مقابل اخبار ناراحت‌کننده و اطلاعات دشوار مقاومت می‌کنند و هیچ واکنش خاصی را نشان نمی‌دهند.
ممکن است با طغیان عاطفی کودک مواجه شوید
سبک پاسخ‌گویی بعضی از بچه‌ها درست در نقطه مقابل مورد اخیر قرار دارد. یعنی، به اخبار ناراحت‌کننده آن‌چنان واکنش شدیدی نشان می‌دهند که اطرافیان‌شان را دچار وحشت می‌کنند. مراقب باشید در چنین شرایطی اصلا جلوی ابراز احساسات بچه را نگیرید و اجازه بدهید ناامیدی، ترس، اندوه، عصبانیت و نگرانی‌اش را با هر روشی که می‌خواهد بیان کرده و خودش را تخلیه کند.
ممکن است شاهد پسرفت کودک باشید
بسیاری از بچه‌ها پس از آگاهی از اخبار دردناک و به‌ویژه بعد از رویارویی با مفهوم مرگ دچار پسرفت می‌شوند. منظور این است که آن‌ها احتمالا درست مانند سنین خردسالی می‌خواهند در آغوش والدین بمانند؛ در تختخواب پدر و مادرشان بخوابند؛ یا به‌هیچ عنوان نمی‌خواهند تنها بمانند. جای نگرانی نیست. این رفتار از احساس ناامنی حاصل از مواجه شدن با این رویداد عظیم ناشی می‌شود. بنابراین، خوب است مدتی به فرزندتان سخت نگیرید و به او زمان بدهید تا با این واقعیت تکان‌دهنده کنار بیاید.
برخی از پرسش‌های رایج کودکان درباره مرگ همراه با پاسخ مناسب به آن‌ها
قراره من هم بمیرم؟
«عزیز دلم. همه موجودات زنده یه روزی می‌میرن. اما بچه‌ها معمولا خیلی سالم و سرحال هستن. بنابراین، می‌تونن مدت‌ها زندگی کنن.»
تو هم قراره بمیری؟
«بله عزیزم. من هم مثل هر موجود زنده‌ای یه روزی می‌میرم. البته، بزرگ‌ترها معمولا عمرشون طولانیه و می‌تونن شاهد بزرگ شدن بچه‌هاشون باشن. نگران نباش؛ همیشه یه نفر هست که مراقبت باشه.»
چرا مردم می‌میرن؟
«عوامل زیادی وجود دارن که باعث مردن آدم‌ها می‌شن. مثلا، بعضی‌ها در اثر پیری می‌میرن؛ بعضی وقت‌ها هم تصادف یا مریضی شدید باعث مرگ مردم می‌شه. اما مطمئنا آرزوی مرگ کسی نمی‌تونه اون رو بکشه.»
بعد از مردن چه اتفاقی برای آدم‌ها می‌افته؟
«بعد از این‌که کسی می‌میره، باهاش خداحافظی می‌کنیم. اما اون‌ها نمی‌تونن جواب‌مون رو بدن. اعضای خونواده و دوستان اون آدم دور هم جمع می‌شن و مراسم خاکسپاری رو برگزار می‌کنن و با عزیزشون خداحافظی می‌کنن.»
بعد از مردن آدم‌ها کجا می‌رن؟
«وقتی کسی می‌میره، همه اعضای بدن‌اش از کار می‌افته و دیگه پیش‌مون برنمی‌گرده. بعضی‌ها اعتقاد دارن بخش خاصی از وجود ما که جزو بدن‌مون نیست بعد از مرگ توی دنیا باقی می‌مونه. در واقع، این بخش در خاطرات ما زنده می‌مونه و بهمون اجازه می‌ده همیشه کسی که دوست داریم رو به خاطر بیاریم.»
سخن آخر
در این مطلب، تلاش کردیم روش‌های توضیح مفهوم مرگ به کودک را با شما به‌اشتراک بگذاریم و برخی از نکات مهم را در این زمینه برایتان بازگو کنیم. به نظر شما چگونه می‌توان معنای مرگ را برای بچه‌ها تشریح کرد؟ چطور باید خبر مرگ عزیزان را با آن‌ها در میان گذاشت؟ آیا چنین موردی را تجربه کرده‌اید؟ ممنون می‌شویم دیدگاه‌ها و تجربیات‌تان را در بخش «نظرات کاربران» برای ما و دیگر خوانندگان بازگو کنید.
