در این مطلب، قصد داریم درباره اثرات مخرب ابراز خشم و عصبانیت والدین بر روان کودک صحبت کنیم و شما را با روش‌های کنترل و مدیریت خشم آشنا کنیم. آگاهی از این نکات برای هر مادر و پدری ضرورت دارد. پیشنهاد می‌کنیم مطالعه این مقاله را از دست ندهید.
پرخاشگری والدین نه تنها به تربیت کودکان کمک نمی‌کند بلکه به شکل قابل توجهی می‌تواند سلامت روان آن‌ها را تحت تاثیر قرار دهد و زندگی‌شان را برای همیشه دستخوش تغییرات جبران‌ناپذیری کند. بسیاری از افراد، تصور می‌کنند تنبیه بدنی تنها رفتار پرخاشگرانه‌ای است که می‌تواند به روح و جسم فرزندان‌شان آسیب بزند. اما این‌طور نیست. در واقع، هر رویکرد و رفتاری که موجب بر هم زدن آرامش یا اختلال در سلامت جنسی، روانی و جسمانی کودک شود از مصادیق خشونت علیه کودکان به حساب می‌آید.
منظور از پرخاشگری والدین چیست؟
آشنایی با اثرات مخرب ابراز خشم و عصبانیت والدین بر روان کودک مستلزم آن است که ابتدا ببینیم منظور از پرخاشگری والدین چیست؟ آیا در حالت عادی اگر از دست فرزندتان عصبانی بشوید و با لحنی قاطع و در عین حال، عاری از خشونت به او بگویید: «اسباب‌بازی‌هات رو از زیر دست‌وپا جمع‌وجور کن» یا «خیلی دیر شده؛ چند دفعه گفتم باید به‌موقع بخوابی؟» یا «اگه دوباره نمره‌ات بد بشه دیگه اجازه نمی‌دم بعداز ظهرها با دوست‌هات بازی کنی» با او پرخاشگری کرده‌اید؟ البته که این‌طور نیست.
خوب است بدانید، استفاده از هرگونه تهدید یا تنبیه فیزیکی و روانی و همچنین، تحقیر کلامی یا عملی از مصادیق پرخاشگری والدین و خشونت علیه کودکان به حساب می‌آید. این رفتارها معمولا با هدف تحت فشار قرار دادن کودک و مجبور کردن او برای اطاعت از پدر و مادر انجام می‌گیرد. این روش، از مسموم‌ترین استراتژی‌های فرزندپروری و از مصادیق کودک‌آزاری است و نتیجه‌ای جز ایجاد آسیب‌های شدید روحی و روانی بر کودکان ندارد.
انواع پرخاشگری والدین چیست؟
پرخاشگری روانی
اثرات مخرب ابراز خشم و عصبانیت والدین بر روان کودک در بسیاری از مواقع از پرخاشگری روانی پدر و مادر ناشی می‌شود. در چنین شرایطی، والدین از طریق تهدید و ارعاب، فریاد زدن، توهین، تحقیر، ناسزا و نفرین تلاش می‌کنند فرزندشان را به اطاعت از خود وادار کنند.
از دیگر مصادیق پرخاشگری روانی در برابر کودکان می‌توان به القا احساس گناه، ابراز نارضایتی از فرزند، کناره‌گیری از عشق او، قهر کردن و قطع ارتباط کلامی و همچنین، حمله به شخصیت کودک اشاره کرد. کناره‌گیری از عشق به معنای آن است که والدین به کودک بگویند دیگر دوستش ندارند؛ او را نمی‌خواهند؛ یا او دیگر فرزند آن‌ها نیست. در این قبیل موارد، پدر و مادر احتمالا به‌طور مستقیم روی بچه دست بلند نمی‌کنند. در عوض، ممکن است او را به شدیدترین مجازات‌ها تهدید کرده یا از نظر روانی شکنجه دهند. برای مثال، به بچه می‌گویند: «از خونه می‌ندازمت بیرون»، «می‌کشمت»، «زندانیت می‌کنم»، «می‌دمت دست پلیس» و غیره.
پرخاشگری فیزیکی
گاهی اوقات، اثرات مخرب ابراز خشم و عصبانیت والدین بر روان کودک از پرخاشگری فیزیکی پدر و مادر ناشی می‌شود. در چنین مواردی، والدین از طریق کتک‌زدن، سیلی زدن، تکان دادن، نیشگون گرفتن و بسیاری رفتارهای هولناک دیگر فرزندشان را تنبیه بدنی کرده و تلاش می‌کنند احساس درد و ترس را در او القا کنند.
مهم‌ترین اثرات مخرب ابراز خشم و عصبانیت والدین بر روان کودک چیست؟
فرزندان والدین پرخاشگر معمولا:
- به موجوداتی ناسازگار و پرخاشگر تبدیل می‌شوند.
- از همدلی و دلسوزی کم‌تری برخوردارند.
- عمدتا به بزهکاری، مصرف مواد مخدر و الکل روی می‌آورند.
- در آینده، موفقیت شغلی و اجتماعی کم‌تری را تجربه می‌کنند.
- دچار افسردگی و انزوا می‌شوند.
- رفتارهای ضد اجتماعی نشان می‌دهند.
- در آینده، اقدام به همسرآزاری و کودک‌آزاری می‌کنند.
- از والدینش کناره‌گیری می‌کند و از آن‌ها متنفر می‌شود.
فرزند والدین عصبانی و پرخاشگر دارای چه ویژگی‌هایی است؟
پرخاشگری والدین می‌تواند عواقب بسیار جدی و جبران‌ناپذیری را برای کودک به‌همراه داشته باشد. قرار گرفتن در معرض خشونت پدر و مادر یکی از جدی‌ترین مصادیق سوءاستفاده عاطفی از فرزند و کودک‌آزاری به حساب می‌آید و می‌تواند روند رشد و تکامل فردی و اجتماعی فرزند را دچار اختلال کند. فرزند والدین عصبانی و پرخاشگر معمولا دارای ویژگی‌های زیر است:
- دائما واهمه دارد که نکند حرف اشتباهی زده باشد یا رفتار نادرستی از او سربزند که منجر به عصبانیت پدرش بشود.
- از شدت اضطراب مداوم، تمرکزش را از دست می‌دهد و نمی‌تواند به‌خوبی درس بخواند یا موضوع تازه‌ای را یاد بگیرد. به همین دلیل، معمولا در مدرسه عملکرد ضعیفی دارد.
- در اثر اضطراب و استرس شدید ممکن است سالیان سال دچار شب‌ادراری باشد.
- از افسردگی رنج می‌برد و ممکن است به خودکشی یا خودآزاری فکر کند.
- دچار فوبیاهای مختلف می‌شود. از شایع‌ترین انواع فوبیا (Phobia) می‌توان به ترس از تاریکی و ترس از انواع حیوانات اشاره کرد.
- جامعه‌گریز و منزوی است و به‌سختی می‌تواند با هم‌سالانش ارتباط برقرار کرده و دوست پیدا کند.
- اعتماد به‌نفس و عزت نفس پایینی دارد و تصور می‌کند از عهده هیچ کاری برنمی‌آید.
- به فردی عصبانی تبدیل می‌شود و در منزل یا در جامعه مرتکب رفتارهای مخرب و آزاردهنده‌ای می‌شود.
عصبانیت و خشم والدین چه تاثیری بر الگوی شخصیتی کودک می‌گذارد؟
خشم، عصبانیت و پرخاشگری والدین روی همه بچه‌ها در کلیه سنین تاثیر مخربی می‌گذارد. در این میان، کودکان کم سن‌وسال از دیگران آسیب‌پذیرتر بوده و بیشتر از بچه‌های بزرگ‌تر مستعد یادگیری رفتارهای بد هستند. بنابراین، شخصیت آن‌ها دچار آسیب‌های جدی‌تری می‌شود. فرزند والدین پرخاشگر عمدتا در یکی از الگوهای شخصیتی زیر به زندگی‌اش ادامه می‌دهد:
به یک انسان زورگو و قلدر تبدیل می‌شود
فرزند والدین پرخاشگر و عصبانی می‌تواند به انسانی قلدر و زورگو تبدیل شود. دلیلش هم این است که کودک از همان ابتدا از تفکر منطقی و رویکرد تحلیلی فاصله گرفته و یاد می‌گیرد خواسته‌هایش را از طریق خشونت، تهدید و تحقیر فیزیکی یا روانی عملی کند. در واقع، این کودکان هم درست مانند والدین‌شان در طول زندگی از توهین، ناسزاگویی و ارعاب به‌عنوان ابزاری برای کنترل دیگران و تعامل با آن‌ها استفاده می‌کند. چنین کودکی در دوران بچگی با اطرافیان، دوستان و هم‌کلاسی‌هایش زورگویی می‌کند و در نوجوانی و بزرگسالی به انجام رفتارهای پر خطر، بزهکاری و آزار نزدیکان خود تمایل نشان می‌دهد.
به یک قربانی تبدیل می‌شود
برخی از کودکانی که در خانه مورد آزار و اذیت جسمی و روانی قرار می‌گیرند دچار اضطراب می‌شوند و سطح اعتماد به‌نفس‌شان کاهش می‌یابد؛ در نتیجه نمی‌توانند در مقابل زورگویی و قلدری دیگران به‌طور موثر از خودشان دفاع کنند. چنین کودکانی احتمالا برای همه عمر نقش قربانی را می‌پذیرند و در این قالب زندگی می‌کنند. این بچه‌ها بیشتر از دیگران در معرض افسردگی قرار می‌گیرند و احتمال بیش‌تری دارد که رفتارهایی نظیر اقدام به خودکشی، خودآزاری یا مصرف مواد مخدر و الکل را بروز دهند.
خشم و عصبانیت والدین از چه عواملی ناشی می‌شود؟
مشکلات تربیتی
والدین عصبانی معمولا افرادی هستند که خودشان هم در دوران کودکی قربانی خشونت خانگی، تنبیه و تحقیر بوده‌اند و در خانواده‌های پرخاشگر بزرگ شده‌اند.
باور مستبدانه
والدین پرخاشگر باور دارند خصوصا در مقابل فرزندشان از اقتدار زیادی برخوردارند و با سخت‌گیری، اعمال انضباط شدید، به‌کارگیری روش‌های مستبدانه و همچنین، از طریق تنبیه، توهین و تحقیر می‌توانند فرزندانی فرمان‌بردار تربیت کنند. این دسته از والدین، معمولا اطاعت از فرمان را کلید دستیابی به موفقیت می‌دانند.
خشونت جامعه
براساس مطالعات، خشونت اجتماعی می‌تواند اثرات مخربی را بر روان انسان‌ها ایجاد کند. بررسی آماری نشان می‌دهد بسیاری از پدر و مادرهای پرخاشگر در جوامع خشن رشد کرده‌اند. بنابراین، پرخاش، توهین، ناسزاگویی و تحقیر برای آن‌ها عادی‌سازی شده است.
چه روشی را جایگزین تربیت مستبدانه کنیم؟
برای جلوگیری از اثرات مخرب ابراز خشم و عصبانیت والدین بر روان کودک لازم است سبک فرزندپروری مقتدرانه را جایگزین روش‌های مستبدانه کنید. فرزندپروری مقتدرانه یکی از سالم‌ترین تکنیک‌های تربیت کودکان و تعامل با آن‌هاست. با کمک این تکنیک، شما در عین اقتدار، رابطه صمیمانه‌ای را با فرزندتان پایه‌ریزی می‌کنید. تلاش برای تشریح قوانین و مقررات به زبان کودکانه، در نظر گرفتن تنبیه‌های عادلانه، غیر مخرب و متناسب با روحیه و احساسات کودک، احترام گذاشتن به افکار فرزند و ایجاد ارتباطی مثبت و سازنده با او از اصلی‌ترین ویژگی‌های این استراتژی به حساب می‌آیند. به‌کارگیری این روش موجب می‌شود فرزندتان در عین صمیمیت با شما برایتان احترام قائل باشد و بداند که در نهایت، حرف آخر را شما می‌زنید. لازم است عمیقا باور کنید رویکرد پرخاشگرانه نتیجه دلخواه‌تان را به‌همراه نداشته و احتمالا فقط برای مدت کوتاهی موجب اطاعت فرزندتان خواهد شد. توجه داشته باشید، به‌جای تمرکز بر فرمان‌برداری لازم است ویژگی‌هایی مانند احترام متقابل، تفکر انتقادی و پیروی از عقل و منطق را در فرزندتان پرورش دهید.
چگونه می‌توانیم رفتارهای پرخاشگرانه‌مان را مدیریت کنیم؟
- مراقب زبان بدن و لحن گفتارتان باشید.
- منطق، استدلال و تحکم را جایگزین فریاد زدن و داد و بیداد کنید.
- از روش‌های آرامش‌بخشی مانند یوگا، مدیتیشن، تمرین تنفس عمیق و تجسم خلاق استفاده کنید.
- برای خودتان وقت بگذارید.
- به گروه‌های حمایتی ملحق شوید و درباره احساسات‌تان گفت‌وگو کنید.
- به‌جای تهدید کردن، عواقب رفتار نادرست را تشریح کنید.
- قبل از آن‌که خشم‌تان بالا بگیرد از کودک فاصله بگیرید و گفت‌وگو را به زمان دیگری موکول کنید.
- به‌طور منظم ورزش کنید.
- غذاها و خوراکی‌هایی مانند انواع ماهی، آجیل خام، اسفناج، میوه‌ها و سبزیجات دارای مقادیر بالای سلنیوم هستند. سلنیوم یکی از عناصری است که به کاهش سطح استرس، اضطراب و افسردگی کمک کرده و تا اندازه‌ای از بروز خشم و عصبانیت جلوگیری می‌کند.
- خوردن شکلات، آجیل خام و گوشت قرمز به ترشح هومون سروتونین کمک می‌کند. ترشح این هورمون موجب افزایش احساس شادی و آرامش می‌شود و رفتارهای پرخاشگرانه را کاهش می‌دهد.
- حتما از افراد متخصص کمک بخواهید. مراجعه به روانشناس، روانپزشک، روان‌درمانگر و مشاور از بهترین روش‌هایی است که به کنترل رفتارهای پرخاشگرانه کمک می‌کند.
سخن آخر
در این مطلب، تلاش کردیم اثرات مخرب ابراز خشم و عصبانیت والدین بر روان کودک را بررسی کرده و برخی از روش‌های موثر در کنترل پرخاشگری را به شما معرفی کنیم. نظر شما چیست؟ آیا راهکارهای دیگری را برای مدیریت خشم می‌شناسید؟ خوشحال می‌شویم دیدگاه‌ها و تجربیات‌تان را در بخش «نظرات کاربران» با ما و دیگر خوانندگان به‌اشتراک بگذارید.
