علائم هشداردهنده لکنت زبان در کودک؛ راهنمایی کامل برای والدین
مهارت‌های کلامی کودکان در ماه‌های ابتدایی زندگی و همچنین، در دوران پیش‌دبستانی به‌تدریج توسعه می‌یابد. شنیدن واژه‌های جدید از زبان فرزند دلبند یکی از بزرگ‌ترین لذت‌هایی است که هر پدر و مادری با بی‌قراری برای آن لحظه‌شماری می‌کند. مشکل این‌جاست که بعضی از بچه‌ها در هنگام ادای کلمات دچار لکنت می‌شوند. در این مطلب، قصد داریم اطلاعات مفیدی را درباره لکنت زبان در کودکان با شما در میان بگذاریم و علائم هشداردهنده آن را بازگو کنیم. با ما همراه باشید.
لکنت زبان در کودک چیست؟
لکنت زبان در کودک نوعی اختلال گفتاری است که در بسیاری از مواقع از سنین ابتدایی آغاز می‌شود و جریان طبیعی بیان کلمات و ابراز احساسات را برای بچه دچار مشکل می‌کند. افرادی که از این اختلال رنج می‌برند معمولا یک کلمه یا یک هجا را تکرار کرده یا به‌صورت کشیده ادا می‌کنند. از طرفی، ممکن است در حین صحبت کردن به واژه یا حرفی برسند که آن‌ها را مجبور به مکث کند.
لکنت زبان در کودکان به‌ویژه در دوران خردسالی پدیده نسبتا شایعی است. چرا که مهارت‌های کلامی و زبانی خردسالان هنوز به‌اندازه کافی رشد نکرده است. با این حال، گاهی اوقات این عارضه را می‌توان یک بیماری مزمن دانست که تا بزرگسالی ادامه می‌یابد و به شکل قابل توجهی بر عزت نفس و تعاملات اجتماعی افراد تاثیر می‌گذارد.
براساس مطالعات، حدود ۵ درصد از کودکان در فاصله سنین ۲ تا ۵ سالگی دچار لکنت می‌شوند. گاهی اوقات، این اتفاق ظاهرا بدون دلیل روی می‌دهد. اما در اغلب موارد، هیجان، خستگی یا شتابزدگی در بیان مفاهیم موجب ایجاد این عارضه می‌شود.
در سنین خردسالی، دایره لغات کودک به‌سرعت گسترش می‌یابد. در عین حال، در مدت کوتاهی بچه قوانین زبان را یاد می‌گیرد و برای به‌کارگیری آن‌ها تلاش می‌کند. تبدیل پیام‌ها و واژه‌های ساده به جملات پیچیده نیازمند هماهنگی ذهن و بسیاری از اندام‌های بدن است. طبیعی است که در این مسیر ممکن است اختلالاتی هم ایجاد شود.
در اغلب مواقع، لکنت زبان کودکان نوپا و دبستانی پس از مدت کوتاهی برطرف می‌شود. با این حال، مواردی هم وجود دارند که این ناهماهنگی‌ها ادامه پیدا می‌کنند و به‌تدریج، علائم لکنت آشکارتر می‌شوند. مراجعه به پزشک و مراکز درمانی و دریافت زودهنگام کمک حرفه‌ای از بهترین اقداماتی است که شانس کاهش یا بهبود این عارضه را افزایش می‌دهد.
انواع لکنت زبان در کودک چیست؟
۱. لکنت رشدی
این عارضه از رایج‌ترین انواع لکنت‌هایی است که در کودکان و در مراحلی مشاهده می‌شود که مهارت‌های گفتاری و کلامی بچه‌ها در حال رشد است.
۲. لکنت زبان اکتسابی یا دیررس
این نوع لکنت زبان نسبتا نادر است و به‌طور معمول از آسیب به سر، سکته مغزی، آسیب‌های روانی و عاطفی یا بروز یک وضعیت عصبی پیش‌رونده ناشی می‌شود. همچنین، مصرف برخی از داروها هم می‌تواند موجب بروز این عارضه شود.
نشانه‌های لکنت زبان در کودکان چیست؟
• در هنگام بیان یک کلمه، عبارت یا جمله و برای آغاز آن با مشکل مواجه می‌شود.
• یک کلمه یا صداهای موجود در آن را به‌صورت کشیده و طولانی ادا می‌کند.
• یک صدا، هجا یا کلمه را به‌طور مکرر و پشت سر هم تکرار می‌کند.
• در میان هجاها یا کلمات خاص سکوت کرده یا در میان یک کلمه مکث می‌کند و آن را به‌صورت شکسته ادا می‌کند.
• در هنگام حرف زدن به‌طور مداوم از کلمات و صداهای اضافی مانند «اوم» استفاده می‌کند. این امر نشانه آن است که به‌طور ناخودآگاه پیش‌بینی می‌کند که برای انتقال به کلمه بعدی با مشکل مواجه خواهد بود.
• در هنگام بیان کلمات، صورت یا قسمت بالای بدن‌اش دچار کشش، انقباض یا حرکت بیش از حد می‌شود.
• در هنگام صحبت کردن به‌شدت مضطرب می‌شود.
• برای برقراری ارتباط موثر توانایی محدودی دارد.
از دیگر نشانه‌های احتمالی لکنت زبان در کودک می‌توان موارد زیر را برشمرد:
• با سرعت پلک می‌زند.
• لب یا فک‌اش می‌لرزد.
• برخی از بخش‌های صورت‌اش دچار تیک می‌شود.
• سرش را به‌طور غیرارادی تکان می‌دهد.
• به‌صورت مکرر و گاه غیر ارادی مشت‌های‌اش را گره می‌کند.
لکنت زبان در کودک چه مواقعی شدیدتر می‌شود؟
لکنت زبان در کودک ممکن است زمانی بدتر شود که او هیجان‌زده، خسته یا تحت استرس باشد. در عین حال، هنگامی که بچه احساس می‌کند تمرکز و توجه اطرافیان روی اوست یا وقتی حالت خودآگاه دارد؛ یا هنگامی که عجله دارد یا تحت فشار است بیشتر از حالت عادی دچار این عارضه می‌شود.
انجام کارهایی مانند صحبت کردن در جمع یا حرف زدن با تلفن برای این دسته از بچه‌ها می‌تواند دشوار باشد. جالب است بدانید، اغلب کودکانی که لکنت دارند، وقتی در شرایط ناخودآگاه قرار می‌گیرند یا زمانی که با خودشان حرف می‌زنند و هنگامی که همراه شخص دیگری آواز می‌خوانند یا به‌صورت گروهی صحبت می‌کنند دچار لکنت نمی‌شوند.
دلایل لکنت زبان در کودک چیست؟
دلایل زمینه‌ای موثر در ایجاد عارضه لکنت زبان کودک هنوز به‌طور کامل و به دقت مشخص نشده‌اند. با این حال، کارشناسان عقیده دارند ترکیبی از عوامل زیر ممکن است در این زمینه تاثیرگذار باشد:
۱. ناهنجاری در کنترل سیستم گفتاری
ناهنجاری‌های کنترل سیستم گفتاری و ناتوانی در زمان‌بندی و هماهنگی حسی و حرکتی می‌تواند در ایجاد لکنت زبان موثر باشد. این ناهنجاری می‌تواند شامل اختلال در ایجاد برقراری ارتباط میان نواحی مختلف مغز با یکدیگر و مختل کردن عملکرد عضلاتی باشد که در روند تنفس یا صحبت کردن دخالت دارند. عملکرد نادرست هر یک از بخش‌های این سیستم یا ناهماهنگی میان قسمت‌های مختلف می‌تواند موجب لکنت شود. خبر خوب این است که با گذشت زمان و رشد بیشتر مغز، بسیاری از این قبیل ناتوانی‌ها جبران شده و بهبود می‌یابند.
۲. عوامل ژنتیکی
لکنت زبان در کودک به‌طور معمول یک عارضه تکرار شونده است که پیش از این در برخی دیگر از افراد خانواده هم دیده شده و به‌صورت ارثی به بچه انتقال یافته است. این عارضه موروثی معمولا کارآمدی و عملکرد مناطق گفتاری مغز را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
۳. برخی از آسیب‌ها یا اختلالات مغزی
لکنت زبان می‌تواند از ضربه به سر، آسیب مغزی، سکته مغزی یا سایر اختلالات مرتبط ناشی شود.
۴. پریشانی عاطفی
استرس، اضطراب و فشار روانی بیش از اندازه می‌توانند از عوامل موثر در ایجاد عارضه لکنت زبان به حساب آیند.
۵ ضربه روحی، روانی و عاطفی
بروز اتفاقاتی که موجب ضربه‌های روحی، روانی و عاطفی می‌شوند ممکن است در بروز اختلال لکنت زبان تاثیرگذار باشند. از این جمله، می‌توان به قرار گرفتن در موقعیت‌های ترسناک یا شوک شدید ناشی از وقایع آسیب‌زا، ویران‌گر و مخرب اشاره کرد.
۶. جنسیت
براساس مطالعات، لکنت زبان در میان پسر بچه‌ها به‌مراتب بیشتر از دختر بچه‌ها رواج دارد. دلیل این امر هنوز به‌طور دقیق مشخص نشده است.
عوارض ناشی از لکنت زبان در کودک چیست؟
• در برقراری ارتباط با دیگران دچار مشکل می‌شود.
• هنگام صحبت کردن و اظهار عقیده و بیان نظرات‌اش به‌شدت مضطرب می‌شود.
• تا جای ممکن تلاش می‌کند از قرارگرفتن در موقعیت‌هایی اجتناب کند که به صحبت کردن منجر می‌شوند.
• در موقعیت‌های اجتماعی و تحصیلی مشارکت نکرده و در این زمینه‌ها معمولا موفقیتی کسب نمی‌کند.
• مورد آزار، اذیت و تمسخر دیگران قرار می‌گیرد.
• عزت نفس و اعتماد به‌نفس‌اش کاهش می‌یابد.
روش درمان لکنت زبان در کودک چیست؟
۱. روش مستقیم
روش مستقیم درمان لکنت زبان کودک شامل آسیب‌شناسی گفتار-زبان است. در این روش، ممکن است با بچه‌ها به‌صورت انفرادی یا گروهی تمرین شده و راهبردهای گفتاری خاص برای سهولت به‌کارگیری کلمات یا کاهش تنش ارائه شود.
۲. روش غیر مستقیم
در این روش، پزشک یا گفتار درمان به والدین کمک می‌کند سبک‌های ارتباطی خود با کودک را اصلاح کنند. اتخاذ این رویکرد در بهبود لکنت زبان بسیاری از کودکان خردسال موثر عمل کرده است.
مراحل درمان لکنت زبان در کودک چیست؟
گفتار درمانی و استفاده از دستگاه‌های الکترونیکی برای بهبود گفتار یا روان کردن آن و همچنین، درمان شناختی/رفتاری از رایج‌ترین راهکارهایی هستند که به بهبود لکنت زبان در کودکان کمک می‌کنند. برای این منظور، لازم است به پزشک یا گفتار درمان مراجعه کرده و پس از اتخاذ روش مناسب، مراحل درمان را آغاز کنید. به‌طور خلاصه، مراحل درمان لکنت زبان می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
• محیطی آرام ایجاد می‌شود که فرزند شما در آن احساس آرامش و اعتماد به‌نفس بیش‌تری داشته باشد تا بتواند بدون قرار گرفتن تحت فشار صحبت کرده و تمرین کند.
• استراتژی‌های موثر در بهبود شرایط روانی/عاطفی و تکنیک‌های مفید برای توسعه مهارت‌های ارتباطی به‌کار گرفته می‌شوند.
• با استفاده از راهکارهای موثر تلاش می‌شود احساساتی مانند ترس و اضطراب در کودک کاهش یابد.
• در صورت لزوم، برای بهبود لکنت زبان در کودک می‌توان از برخی دستگاه‌های الکترونیکی هم استفاده کرد.
والدین چگونه می‌توانند به بهبود لکنت زبان در کودک کمک کنند؟
• استرس ارتباطی را کاهش دهید
کاهش استرس ارتباطی از روش‌های گوناگونی امکان‌پذیر است. از این طریق، شما به فرزندتان کمک می‌کنید در هنگام صحبت کردن اضطراب و تنش کم‌تری را تجربه کند. برای این منظور، پیشنهاد می‌کنیم پرسش‌هایتان از بچه را به‌گونه‌ای طراحی کنید که بتواند با کوتاه‌ترین عبارات و جملات به آن‌ها پاسخ گوید. به‌عنوان مثال، به‌جای آن‌که بگویید «خب، تعریف کن ببینم توی مدرسه چی‌کارها کردی؟» می‌توانید از فرزندتان بپرسید «خب، شنیده‌ام امروز توی حیاط مدرسه بازی کردید. خوش گذشت؟» در واقع، وظیفه شما این است که موقعیت‌های استرس‌زا را تا جای ممکن کاهش دهید و به فرزندتان کمک کنید، آرامش و اعتماد به‌نفس‌اش را بازیابی کند.
• درباره این اختلال با فرزندتان صحبت کنید
لازم است با صراحت کامل و به‌شیوه‌ای مثبت درباره این اختلال با فرزندتان حرف بزنید و خاطرنشان کنید که لکنت داشتن به‌هیچ وجه اشکالی ندارد. اگر احساس می‌کنید کودک از این مشکل آگاهی ندارد، نیازی نیست درباره‌اش صحبت کنید. در این صورت، گفت‌وگو در این زمینه را به زمانی موکول کنید که به پزشک مراجعه کرده‌اید.
• صبور باشید
در هنگام گفت‌وگو با کودک به‌هیچ عنوان عجله نکرده و با شکیبایی کامل اجازه بدهید فرزندتان حرف‌اش را تمام کند. هرگز به میان صحبت‌های کودک نپرید و آن را قطع نکنید. در ضمن، هرگز به بچه نگویید «آهسته‌تر حرف بزن»، «اول خوب فکر کن بعد حرف بزن» به خاطر داشته باشید، گفتن این جملات هیچ کمکی به فرزندتان نکرده و فقط اضطراب او را بیشتر می‌کند.
• الگوی خوبی باشید
با رفتار مناسب، عادات گفتاری خوب را در فرزندتان ایجاد کرده و از این طریق، به بهبود لکنت زبان در کودک کمک کنید. برای مثال، پیشنهاد می‌کنیم آهسته، شمرده و واضح صحبت کرده و با آرامش تمام، بین جملات و عبارات مکث کنید.
• از افراد حرفه‌ای کمک بگیرید
مراجعه به‌موقع به پزشک یا گفتار درمان از اقدامات موثری است به بهبود لکنت زبان و پیشرفت مهارت‌های کلامی فرزندتان کمک می‌کند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در فاصله سنین ۲ تا ۵ سالگی، ممکن است کودکان به‌صورت موقتی دچار لکنت زبان شوند. برای بسیاری از بچه‌ها، این امر بخشی از یادگیری زبان است که به‌تدریج و به‌خودی خود برطرف می‌شود. اما لکنتی که برای مدتی طولانی ادامه یابد یا با دیگر علائم هشداردهنده همراه باشد را حتما باید به‌صورت تخصصی درمان کرد. بنابراین، در موارد زیر لازم است به پزشک مراجعه کنید:
• لکنت زبان در کودک برای ۶ ماه یا بیشتر طول بکشد.
• با سایر مشکلاتی همراه باشد که در بالا به آن‌ها اشاره شده است.
• با بزرگ‌تر شدن کودک دوباره تکرار شود.
• بر مهارت‌های اجتماعی و توانایی برقراری ارتباط موثر در مدرسه یا در میان دوستان تاثیرگذار باشد.
• باعث اضطراب یا مشکلات عاطفی از قبیل ترس یا اجتناب از موقعیت‌هایی شود که به صحبت‌کردن و ابزار عقیده نیاز دارند.
• با بالا رفتن سن کودک به‌طور ناگهانی و بی‌سابقه ایجاد شود.
سخن آخر
در این مطلب، تلاش کردیم اختلال لکنت زبان در کودک، دلایل به‌وجود آورنده آن، روش‌های درمان و راهکارهای موثر برای کمک به بهبود این عارضه را بررسی کنیم. نظر شما چیست؟ آیا در این زمینه تجربه‌ای دارید؟ چگونه کمک گرفتید؟ شما چه رویکردهایی را پیشنهاد می‌کنید؟ ممنون می‌شویم دیدگاه‌ها و تجربیات‌تان را در بخش «نظرات کاربران» با ما و دیگر خوانندگان به‌اشتراک بگذارید.
