در این مطلب، قصد داریم روش‌های کمک به کودک برای کنار آمدن با مرگ پدر یا مادر را بررسی کنیم. اگر شما هم شرایط مشابهی را تجربه می‌کنید، پیشنهاد می‌کنیم خواندن این مقاله را از دست ندهید.
کودکان و نوجوانان غم و اندوه خود را به روش‌های مختلفی ابراز کرده و هر یک بسته به سن‌وسال و میزان درک خود با مرگ والدین کنار می‌آیند. با این حال، رفتار اطرافیان و استفاده از برخی استراتژی‌ها می‌تواند تلخی این دوران را کاهش داده و تا جای ممکن از سلامت روح و روان بچه‌ها محافظت کند.
کودکان چگونه غم و اندوه‌شان را ابراز می‌کنند؟
کمک به کودک برای کنار آمدن با مرگ پدر یا مادر مستلزم آشنایی کافی با روحیات، نحوه برخورد و نگاه او به مسئله فقدان والدین است. تعداد بسیار کمی از کودکان می‌توانند درباره ناراحتی و رنج‌شان صحبت کنند. این در حالی است که بسیاری از آن‌ها اصلا قادر نیستند ابعاد ناراحتی‌شان را تشخیص دهند و راجع به آن حرف بزنند. بعضی از آن‌ها، بسته به سن‌شان ممکن است فقط برای مدت کوتاهی غمگین باشند. تعداد دیگری از کودکان، ممکن است درد و غم‌شان را اصطلاحا در خودشان بریزند و به‌صورت مشکلات جسمانی مانند سردردهای مکرر یا ناراحتی معده نشان دهند. گروه دیگری از آن‌ها هم ممکن است تمرکزشان را از دست بدهند و در زمینه تحصیلی و ورزشی دچار مشکل شوند.
منظور این است که همیشه نمی‌توان از روی واکنش‌های کودک به حجم غم او پی برد. چرا که در ظاهر ممکن است به‌نظر برسد اندوه او موقتی است و بسته به شرایط کم و زیاد می‌شود. خوب است بدانید، کودکان به‌ندرت ممکن است غم و اندوه خود را به صورت کلامی بیان کنند. این طبیعی است. همچنین، ممکن است زخم ناشی از این فقدان با گذشت زمان و بالا رفتن سن و سال دوباره دهان باز کند و کودک را آزار دهد. این اتفاق، معمولا در نقاط عطف و مقاطع مهم زندگی روی می‌دهد. برای مثال، شروع سال تحصیلی، شرکت یا مقام‌آوری در یک مسابقه ورزشی، جشن تولد، قبولی در دانشگاه و مواردی از این قبیل از مهم‌ترین لحظاتی هستند که ابعاد از دست رفتن والدین را مجددا به کودک یادآوری می‌کنند.
کودکان در سنین مختلف چگونه می‌توانند مرگ والدین را درک کنند؟
۱. کودکان نوپا از بدو تولد تا ۲ سال
- به‌هیچ عنوان مرگ را درک نمی‌کنند.
- متوجه غیبت والدین می‌شوند و این جدایی آن‌ها را غمگین می‌کند.
- اندوه ناشی از این جدایی را با بی‌تابی، گریه و تغییر در الگوی خواب و خوراک نشان میدهند.
- دائما سراغ مادر یا پدرشان را می‌گیرند و منتظر بازگشت او هستند.
- ناراحتی و اندوه اطرافیان را درک می‌کنند و تحت تاثیر آن قرار می‌گیرند.
۲. کودکان ۳ تا ۶ سال
- درباره مرگ کنجکاوی می‌کنند و آن را یک اتفاق موقتی یا برگشت‌پذیر می‌دانند.
- ممکن است مرگ را چیزی شبیه خوابیدن تصور کنند. بنابراین، انتظار دارند فرد از دست رفته به‌زودی بیدار شود و به زندگی ادامه دهد.
- اغلب احساس گناه کرده و تصور می‌کنند به‌نحوی در این قضیه مقصر بوده‌اند.
- ممکن است فکر کنند، اگر به‌اندازه کافی خوب باشند می‌توانند فرد از دست رفته را بازگردانند.
- ممکن است احساس کنند طرد یا به حال خود رها شده‌اند.
- ممکن است نگران آن باشند که در آینده چه کسی از آن‌ها مراقبت خواهد کرد.
- غم و اندوه اطرافیان را درک می‌کنند و به‌شدت تحت تاثیر آن قرار می‌گیرند.
- نمی‌توانند احساسات‌شان را در قالب کلمات بیان کنند؛ در عوض از طریق رفتارهایی مانند تحریک‌پذیری، پرخاشگری، علائم جسمی، مشکل در خوابیدن، خیس کردن رختخواب یا مکیدن انگشت شست به این اتفاق واکنش نشان میدهند.
۳. کودکان ۶ تا ۱۲ سال
- مرگ را به‌عنوان نقطه پایان زندگی می‌شناسند.
- ممکن است مرگ را در قالب یک روح، یک فرشته یا یک اسکلت تصور کنند.
- تقریبا در ۱۰ سالگی متوجه می‌شوند که مرگ برای همه اتفاق می‌افتد و نمی‌توان از آن اجتناب کرد.
- درباره برخی جزئیات خاص کنجکاوی می‌کنند و برای‌شان مهم است که بدانند پس از مرگ چه اتفاقی برای بدن می‌افتد.
- ممکن است احساسات مختلفی مانند گناه، خشم، شرم، اضطراب، غم و نگرانی درباره مرگ خودشان را تجربه کنند.
- تلاش می‌کنند احساسات‌شان را در قالب کلمات بیان کنند.
- ممکن است از طریق اجتناب از مدرسه، افت تحصیلی، پرخاشگری، علائم جسمانی، انزوا و پسرفت کلی نسبت به این موضوع واکنش نشان دهند.
- ممکن است حس ناامنی و طردشدگی داشته باشند.
- نگران خواهند بود که پس از این چه کسی از آن‌ها مراقبت خواهد کرد.
- ممکن است خودشان را مقصر بدانند.
۴. نوجوانان ۱۳ تا ۱۸ سال
- درست مانند یک فرد بزرگسال، مفهوم مرگ را درک می‌کنند. با این حال، هنوز مهارت‌های لازم را برای کنار آمدن با این موضوع ندارند.
- ممکن است با سایر اعضا خانواده پرخاشگری کنند.
- ممکن است رفتارهای تکانشی یا خطرناکی را نشان دهند. از این میان، می‌توان به مصرف مواد مخدر، بی‌بند و باری جنسی یا دعوا در مدرسه و مکان‌های عمومی اشاره کرد.
- ممکن است نتوانند احساسات‌شان را در قالب کلمات بیان کنند.
- ممکن است برخی مفاهیم کلی مانند اهمیت زندگی و ایمان را زیر سوال ببرند.
- ممکن است تصمیم بگیرند در محل جداگانه‌ای دور از سایر اعضا خانواده زندگی کنند.
- ممکن است منزوی شوند و حتی از دوستان‌شان هم فاصله بگیرند.
روش‌های کلی کمک به کودک برای کنار آمدن با مرگ پدر یا مادر چیست؟
با توجه به آن‌چه گفته شد، می‌توان دریافت که انتخاب روش درست کمک به کودک برای کنار آمدن با مرگ پدر یا مادر تا اندازه زیادی به سن و میزان درک او از این واقعه بستگی دارد. در عین حال، هر کودکی یک موجود منحصر به‌فرد است و در هر فرآیندی می‌تواند واکنش‌ها و برداشت‌های ویژه‌ای داشته باشد. بنابراین در صورت لزوم، خوب است با یک مشاور یا فرد متخصص مشورت کرده و از راهنمایی‌های کارشناسان بهره‌مند شوید. برخی از کاربردی‌ترین روش‌هایی که در این زمینه می‌توانند به کودکان سنین مختلف کمک کنند عبارتند از:
- با استفاده از کلمات صریح و واضح درباره مرگ صحبت کنید. از به‌کار بردن عبارات و واژه‌های گنگ و نامفهومی مانند «به خواب ابدی رفته» یا «به خانه ابدی رفته» اجتناب کنید.
- برای کودکان کوچک‌تر توضیح دهید که انسان پس از مرگ نمی‌تواند به فعالیت‌های عادی مانند حرف زدن، غذا خوردن و موارد دیگر بپردازد.
- باورهای مذهبی، اعتقادی و معنوی خانودگی را در مورد مرگ با بچه‌ها به‌اشتراک بگذارید.
- تشویق‌شان کنید سوال بپرسند و تا جای ممکن، صادقانه به آن‌ها پاسخ دهید. اگر جواب سوالی را نمی‌دانید، کمک کنید تا کودک پاسخش را پیدا کند.
- با استفاده از کتاب، نقاشی یا بازی‌های نمایشی به بچه‌های کوچک‌تر کمک کنید با مرگ والدینشان کنار بیایند.
- مراقب باشید، کودک درباره مرگ والدینش احساس گناه و تقصیر نکند.
- اطمینان یابید، کودک با مفهوم مرگ کاملا آشنا شده و منتظر برگشتن پدر یا مادرش نباشد.
- بسته به سن و سال، کودک را تشویق کنید احساساتش را با هر روشی که می‌خواهد یا می‌تواند بیان کند. برای مثال، می‌تواند درباره آن‌ها صحبت کند؛ مطلب بنویسد؛ یا نقاشی کند.
- بدون عذاب دادن یا تحت تاثیر قرار دادن کودک، غم و اندوه خودتان را با او در میان بگذارید. با انجام این کار به او کمک می‌کنید احساساتش را بیان کند.
- به کودک کمک کنید تا بفهمد غم و اندوه یک احساس طبیعی است و ممکن است با نمودهای مختلفی مانند، عصبانیت، احساس گناه و ناامیدی همراه باشد. برایش توضیح دهید احساسات و واکنش‌های او می‌تواند با بزرگسالان متفاوت باشد.
- برایش توضیح دهید، انسان نمی‌تواند برای همیشه سوگوار و غمگین باقی بماند. یعنی، با گذشت زمان غم و اندوهش کاهش می‌یابد و اصلا اشکالی ندارد که به‌تدریج کم‌تر احساس ناراحتی کند.
- کودکان را تشویق کنید با دوستان‌شان بیشتر وقت‌گذرانی کنند.
- برایش توضیح دهید، کاملا طبیعی است که شاد و خوشبخت باشد و خوش‌گذرانی کند. یعنی، هیچ‌کدام از این احساسات و کارها به‌معنای بی‌وفایی نسبت به فرد درگذشته نخواهند بود.
- در صورت تداوم غم، اندوه، افسردگی و واکنش‌های پرخاشگرانه حتما با یک مشاور یا روانشناس کودک مشورت کنید.
برخی روش‌های دیگر کمک به کودک برای کنار آمدن با مرگ پدر یا مادر چیست؟
شرکت در مراسم خاکسپاری و سوگواری
حضور کودک در مراسم تشییع جنازه و خاکسپاری یک تصمیم شخصی است که کاملا به شما و فرزندتان بستگی دارد. انجام این کار ممکن است برای برخی از کودکان مفید باشد. با این حال، بعضی دیگر از بچه‌ها اصلا برای چنین تجربه‌ای آمادگی ندارند. هرگز کودک را مجبور به شرکت در مراسم تدفین نکنید. اگر فرزندتان می‌خواهد در این مراسم حاضر شود، حتما قبلا او را آماده کنید و تصاویر و اتفاقات احتمالی را برایش شرح دهید. برای کودک توضیح دهید که مراسم تشییع جنازه بسیار غم انگیز است و احتمالا اغلب افراد در طول آن گریه خواهند کرد. به خاطر داشته باشید، حتی آماده‌ترین کودکان هم ممکن است در این مراسم به‌شدت ناراحت شوند و رفتارهای پیش‌بینی‌نشده‌ای را از خودشان نشان دهند. به گفته متخصصان، در این شرایط معمولا رفتار کودکان مطابق با انتظارات شما نخواهد بود. خوب است بدانید، روش‌های دیگری هم برای خداحافظی با والدین وجود دارند. برای مثال، می‌توانید با همراهی کودک و به یاد پدر یا مادرش یک درخت بکارید یا تعدادی بادکنک را در آسمان رها کنید.
از سر گرفتن روال روزانه و بازگشت به زندگی عادی
مرگ والدین می‌تواند مستقیما بر زندگی روزمره کودک تاثیر بگذارد و آن را دچار اختلال کند. طبیعتا والدین بازمانده به‌زودی باید به سر کار بازگردند و زمان کم‌تری را در خانه بگذرانند. این تغییرات موجب ایجاد مشکلات بیش‌تری می‌شود و ممکن است به ناراحتی کودک بیافزاید. این‌جاست که بزرگ‌ترها باید روال‌ها و نقش‌های جدید را تعیین کنند تا کم‌ترین آسیب متوجه بچه‌ها شود.
تجلیل یاد و خاطره والدین
عکس‌های پدر یا مادر فوت کرده را قاب کنید و در گوشه‌وکنار منزل قرار دهید؛ درباره او صحبت کنید؛ خاطراتش را به‌اشتراک بگذارید؛ آلبوم عکس او را در دسترس کودک قرار دهید؛ این فرصت را در اختیار کودک قرار دهید تا درباره او صحبت کرده و سوالاتش را مطرح کند؛ برخی از اشیاء متعلق به او مانند لباس، زیورآلات یا هر چیز دیگری را به کودک بدهید؛ در مواقع مختلف سال با برگزاری مراسم یادبود یا دورهمی‌های مختلف خاطره او را زنده نگه‌دارید و از کودکان بزرگ‌تر بخواهید که در این زمینه به شما کمک کنند.
چه زمانی باید از افراد متخصص کمک بخواهم؟
در صورت مشاهده علائم زیر لازم است با پزشک، مشاور یا روانشناس کودک مشورت کنید:
- اجتناب کودک از صحبت کردن درباره والدین و خودداری از گوش کردن به خاطرات و حرف‌های دیگران
- مشاهده رفتار پرخاشگرانه و عصبانیت شدید کودک
- مشکلات مختلف جسمانی مانند سردرد و معده‌دردهای مکرر
- مشکلات جدی در زمینه خواب، خوراک و تمرکز
- احساس گناه
- رفتارهای خطرناک یا خود ویرانگر
سخن آخر
در این مطلب، تلاش کردیم بهترین روش‌های کمک به کودک برای کنار آمدن با مرگ پدر یا مادر را با شما به‌اشتراک بگذاریم. نظر شما چیست؟ آیا مورد مشابهی را تجربه کرده‌اید؟ ممنون می‌شویم دیدگاه‌ها و تجربیات خود را در بخش «نظرات کاربران» با ما و سایر خوانندگان در میان بگذارید.
