بچه‌ها معمولا از طریق بازی احساسات‌شان را بیان کرده و جایگاه‌شان را در این دنیای شلوغ پیدا می‌کنند. بازی درمانی یکی از موثرترین روش‌های روانشناختی است که عموما برای دستیابی به زوایای ذهنی کودکان سنین ۳ تا ۱۲ سال به‌کار می‌رود. در این مطلب، قصد داریم بیینیم بازی درمانی چیست و چگونه می‌تواند به بهبود سلامت روان کودکان کمک کند؟ اگر شما هم فرزندی دارید که احساس می‌کنید به سختی می‌تواند احساساتش را بروز دهد، خواندن این مقاله را از دست ندهید.
بازی درمانی چیست؟
بازی درمانی همان‌طور که از نامش پیداست یکی از روش‌های درمانی-روانشناختی است که عمدتا برای کودکانی استفاده می‌شود که ممکن است توانایی پردازش احساسات‌شان را نداشته یا نتوانند مشکلات‌شان را برای والدین یا بزرگسالان دیگر بیان کنند. در طول به‌کارگیری این روش، ظاهرا به‌نظر می‌رسد کودک فقط در حال انجام یک بازی معمولی است؛ ولی اطمینان داشته باشید، موضوع پیچیده‌تر از این حرف‌هاست.
یک درمانگر آموزش دیده می‌تواند از زمان بازی برای مشاهده و آشنایی بیشتر با مشکلات کودک استفاده کند. سپس، این فرد می‌تواند به بچه کمک کند احساساتش را کشف کرده و با آسیب‌های برطرف نشده مقابله کند. از طریق بازی، بچه‌ها به‌راحتی می‌توانند مکانیسم‌های مقابله‌ای جدید و روش تغییر دادن رفتارهای نامناسب را بیاموزند.
یادتان باشد، بازی درمانی معمولا توسط بعضی از رفتار درمانگرها، مشاوران، روانشناسان و روانپزشکانی انجام می‌شود که دوره‌های لازم را سپری کرده و مجوزهای مورد نیاز در این زمینه را دریافت کرده‌اند. براساس مطالعات، تقریبا ۷۱ از درصد از بچه‌هایی که تحت بازی درمانی قرار می‌گیرند، تغییرات مثبتی را تجربه می‌کنند.
در ابتدا ممکن است کودکان به درمانگرشان اعتماد زیادی نداشته باشند؛ اما با گذشت زمان، پیوند میان آن‌ها تقویت شده و بازی‌های کودک به‌تدریج خلاقانه‌تر و کلامی‌تر می‌شود. به خاطر داشته باشید، بازی درمانی هرگز جایگزین داروها یا روش‌های درمانی دیگر نخواهد شد. بنابراین، بسته به نیاز کودکان ممکن است به تنهایی یا همراه با سایر تکنیک‌ها مورد استفاده قرار گیرد. در واقع، اگر درمانگر تشخیص بدهد کودک به نوعی بیماری جسمی یا روحی مبتلاست باید تحت درمان تخصصی هم قرار بگیرد.
مزایای بازی درمانی چیست؟
- بهبود حس مسئولیت‌پذیری در قبال برخی از رفتارها
- یادگیری راهکارهای مقابله‌ای و مهارت‌های خلاقانه برای حل مسئله
- افزایش حس احترام به خود
- افزایش حس همدلی و احترام به دیگران
- کاهش اضطراب
- یادگیری روند تجربه و بیان احساسات
- بهبود مهارت‌های اجتماعی
- بهبود روابط خانوادگی
- بهبود مهارت‌های کلامی
- بهبود مهارت‌های حرکتی
بازی درمانی چطور به سلامت روان کودکان کمک می‌کند؟
معمولا بچه‌ها نمی‌توانند به خوبی بزرگ‌ترها احساسات، عواطف و افکارشان را بیان کنند. به عبارت دیگر، آن‌ها از مهارت‌های کلامی بزرگسالان برخوردار نیستند. بنابراین، آن‌ها معمولا به سختی می‌توانند به والدین یا مربیان خود اعتماد کنند و افکار و احساسات‌شان را در میان بگذارند. از سوی دیگر، در اغلب مواقع بزرگ‌ترها نشانه‌های کلامی یا غیر کلامی بچه‌ها را اشتباه تعبیر می‌کنند یا کلا آن‌ها را نادیده می‌گیرند.
کودکان از طریق بازی یاد می‌گیرند جهان اطراف‌شان را درک کرده و جایگاه خودشان را در آن پیدا کنند. دنیای بازی‌ها، جایی است که فرزندتان آزادانه می‌تواند عمیق‌ترین احساسات خود را در آن به نمایش بگذارد. در حین بازی، اسباب‌بازی‌ها می‌توانند به شکلی نمادین عمل کرده و مفهوم عمیق‌تری را انتقال دهند.
کودک در جهان بزرگسالان نمی‌تواند به اندازه کافی عواطفش را بیان کند. به همین دلیل، درمانگر تلاش می‌کند از طریق بازی کردن خودش را به دنیای کودک پیوند دهد و هم‌سطح او شود. در حین بازی، بچه‌ها کم‌تر احساس می‌کنند که بزرگسالان رفتارهای‌شان را تحت نظر دارند؛ بنابراین، معمولا سپر دفاعی خود را کنار می‌گذارند. این موضوع، فشار معمول بر آن‌ها را کاهش می‌دهد و به آن‌ها کمک می‌کند تا به روش خودشان با اطرافیان ارتباط برقرار کنند.
بازی درمانی چگونه انجام می‌شود؟
روش بازی درمانی بسته به درمانگر و نوع نیازهای خاص کودک متفاوت خواهد بود. برای شروع، ممکن است درمانگر بخواهد کودک را در حال بازی مشاهده کرده یا شاید تمایل داشته باشد با کودک، والدین یا معلمان به‌صورت جداگانه صحبت کند. پس از ارزیابی کامل، فرد متخصص اهداف درمانی و برنامه مورد نظرش را تعیین می‌کند. بازی درمانگران این اهداف و برنامه‌ها را با توجه به نحوه بازی کودک، طرز برخوردش با والدین یا روش جداشدنش از آن‌ها و همچنین، با ارزیابی واکنش او به بازگشت مادر و پدرش مشخص می‌کند.
در عین حال، روش تعامل کودک با اسباب‌بازی‌های مختلف و تغییر رفتار آن‌ها در جلسات گوناگون از مهم‌ترین عواملی هستند که اطلاعات زیادی را در اختیار بازی درمانگر قرار می‌دهند. این افراد متخصص، ممکن است از بازی برای آشنایی با ترس‌ها و اضطراب‌های بچه‌ها یا به‌عنوان یک مکانیسم تسکین‌دهنده برای درمان یا برطرف کردن مشکل استفاده کنند.
با استفاده از مشاهدات حین بازی، روانشناس یا بازی درمانگر می‌تواند نیازهای بچه‌ها را تشخیص دهد و گام بعدی درمان را متناسب با آن انتخاب کند. گاهی اوقات، حتی ممکن است از خواهر و برادر یا سایر اعضا خانواده هم خواسته شود تا به بازی ملحق شوند. انجام این کار می‌تواند به حل بسیاری از اختلافات کمک کند و پویایی خانواده را بهبود بخشد.
روش‌های مختلف بازی درمانی چیست؟
جلسات بازی درمانی معمولا یک بار در هفته برگزار می‌شوند و هر بار به مدت ۳۰ دقیقه تا یک ساعت طول می‌کشند. تعداد جلسات به کودک، نیازهای او و میزان پاسخ‌گویی به این نوع درمان بستگی دارد. به‌علاوه روند درمان ممکن است به‌صورت فردی یا گروهی انجام شود. بازی درمانی می‌تواند به روش مستقیم یا غیرمستقیم انجام گیرد. روش بازی درمانی هر چه که باشد باید در محیطی امن، آزاد و با کم‌ترین میزان محدودیت برگزار شود.
بازی درمانی مستقیم چیست؟
در این روش، درمانگر با مشخص کردن اسباب‌بازی‌ها یا بازی‌های مورد نظر رهبری را بر عهده می‌گیرد و بازی را با هدف خاصی هدایت می‌کند.
بازی درمانی غیر مستقیم چیست؟
رویکرد غیر مستقیم از ساختارمندی کم‌تری برخوردار است. در این روش، کودکان به دلخواه خود می‌توانند اسباب‌بازی‌ها و نوع فعالیت‌های‌شان را انتخاب کنند. یعنی، آن‌ها آزادند که به روش خودشان بازی کرده و قوانین مورد نظرشان را اعمال کنند. با این حال، درمانگر از نزدیک شاهد فعالیت‌های آن‌ها بوده و در صورت لزوم مشارکت می‌کند.
موثرترین تکنیک‌های بازی درمانی چیست؟
- تجسم خلاق
- داستان‌سرایی
- نقش‌آفرینی
- استفاده از تلفن‌های اسباب‌بازی
- استفاده از عروسک‌ها، حیوانات عروسکی و ماسک‌ها
- هنر و صنایع‌دستی
- آب و شن‌بازی
- استفاده از لگو
- رقص و حرکات خلاقانه
- بازی‌های موزیکال
بازی درمانی در برطرف کردن چه مشکلاتی موثر است؟
- اوتیسم
- اختلال نقص توجه یا بیش فعالی (ADHD)
- افسردگی
- اختلالات اضطرابی
- اختلال استرس پس از سانحه
- ضربه‌های جسمی و روحی
- سوء استفاده جنسی
- آزار جسمی یا عاطفی
بازی درمانی برای کودکان بیش فعال
بازی درمانی برخلاف اسمش نمی‌تواند بیش فعالی را درمان کند. با این حال، استفاده از این روش یکی از بهترین راه‌هایی است که به کودکان بیش فعال کمک می‌کند:
- توانایی خود را برای کنترل احساسات و خشم افزایش دهند.
- با محدودیت‌ها بهتر کنار بیایند.
- عزت نفس و اعتماد به‌نفس بیش‌تری داشته باشند.
- مسئولیت رفتارها و کارهای‌شان را بپذیرند.
- اضطراب و افسردگی‌شان را کنترل کنند.
بازی درمانی برای کودکان مبتلا به اوتیسم
اوتیسم تا اندازه زیادی یک اختلال ارتباطی-اجتماعی به حساب می‌آید. بچه‌های مبتلا به اوتیسم معمولا به سختی می‌توانند به روش‌های معمول با دیگران ارتباط برقرار کنند. بازی درمانی یکی از بهترین روش‌هایی است که با گذشت زمان به این دسته از بچه‌ها کمک می‌کند با هم‌سالان یا خواهر و برادرشان تعاملات بهتر و واقعی‌تری داشته باشند.
بازی درمانی برای کودکان مضطرب
بچه‌ها معمولا زمانی مضطرب می‌شوند که از یک رویداد خاص احساس خجالت کنند و نتوانند افکار و احساسات‌شان را برای بزرگ‌ترها بیان کنند. حتی ممکن است اتفاقی افتاده باشد که جرات نکنند آن را برای مادر و پدرشان تعریف کنند. این عوامل باعث کاهش اعتماد به‌نفس کودکان می‌شوند و فشار بسیار زیادی را به آن‌ها تحمیل می‌کنند. بازی درمانی به کودکان مضطرب کمک می‌کند به توانایی‌های‌شان اعتماد کنند؛ عواطف و تفکرات‌شان را بیان کنند؛ و عزت نفس‌شان را دوباره تقویت کنند. در مجموع، این روش یکی از بهترین راه‌هایی است که به کاهش استرس بچه‌ها کمک می‌کند.
بازی درمانی برای کودکان آسیب‌دیده
بازی درمانی یکی از بهترین روش‌هایی است که به کودکان آسیب‌دیده از آزارهای روانی، جنسی و جسمانی کمک می‌کند به مشکلات گذشته و صدمات روحی و جسمی خودشان غلبه کنند. این بچه‌ها از طریق بازی کردن به‌تدریج با مکانیسم‌های مقابله‌ای و ارتباطی جدید آشنا شده و دید تازه‌ای نسبت به زندگی پیدا می‌کنند. در عین حال، با گذشت زمان آن‌ها می‌توانند تجربیات آزارگر خود را با درمانگر به‌اشتراک بگذارند و از این طریق، بار ذهنی‌شان را سبک‌تر کنند. در ضمن، ریشه‌یابی مشکلات بچه‌ها به درمانگر هم کمک می‌کند بهترین راهکار ممکن را برای سرعت بخشیدن به روند بهبود آن‌ها پیدا کند.
سخن آخر
در این مطلب، تلاش کردیم ببینیم بازی درمانی چیست و چگونه می‌تواند به سلامت روان فرزندان‌مان کمک کند. نظر شما چیست؟ آیا تا به حال این روش را تجربه کرده‌اید؟ فکر می‌کنید بازی درمانی می‌تواند مشکلاتی نظیر اضطراب، پرخاشگری، بیش فعالی و بسیاری موارد دیگر را بهبود بخشد؟ خوشحال می‌شویم دیدگاه‌ها و تجربیات خود را در بخش «نظرات کاربران» با ما و دیگر خوانندگان به‌اشتراک بگذارید.
