همه‌چیز درباره شب‌ادراری کودک؛ دلایل، واکنش درست و درمان
شب‌ادراری کودکان تا ۳ تا ۴ سالگی اتفاقی طبیعی است. با این حال، بعضی از بچه‌ها تا هنگام ورود به مدرسه و حتی بعد از آن هم با این مشکل دست‌وپنجه نرم می‌کنند. در این مطلب، قصد داریم دلایل شب ادراری کودک، بهترین روش‌های برخورد و همچنین، راهکارهای موثر در درمان آن را بررسی کنیم. اگر فرزند شما هم این عارضه را تجربه می‌کند، پیشنهاد می‌کنیم با ما همراه باشید.
شب‌ادراری کودک چیست؟
بی‌اختیاری ادرار یا شب‌ادراری کودک، اصطلاحی است که به از دست دادن کنترل مثانه در بچه‌ها اشاره می‌کند. در سنین زیر ۳ تا ۴ سالگی بچه‌ها معمولا خودشان را خیس می‌کنند. با بالا رفتن سن، آن‌ها به‌تدریج می‌توانند مثانه‌شان را کنترل کنند. بنابراین، زمانی می‌توان از اصطلاح شب‌ادراری استفاده کرد که کودک به‌اندازه کافی بزرگ شده باشد و انتظار برود که بتواند ادرارش را کنترل کند. بی‌اختیاری ادرار می‌تواند در طول روز یا شب اتفاق بیفتد. طبیعتا، این اتفاق برای شما و فرزندتان چندان دلپذیر نیست و می‌تواند موجب ناامیدی یا ناراحتی هر دوی شما شود. با این حال، به خاطر داشته باشید که فرزندتان به‌هیچ عنوان در این رابطه مقصر نیست. خوشبختانه روش‌های بسیار زیادی وجود دارند که با به‌کارگیری آن‌ها می‌توانید به کودک‌تان کمک کنید و عارضه شب‌ادراری او را بهبود بخشید.
انواع شب‌ادراری کودک را بشناسید
شب‌ادراری شبانه
شب‌ادراری شبانه شایع‌ترین نوع بی‌اختیاری ادرار در بچه‌هاست. به این معنی که در طول شب و در هنگام خواب، کودک نمی‌تواند ادرارش را کنترل کند و نهایتا، رختخوابش را خیس می‌کند.
شب‌ادراری روزانه
شب‌ادراری روزانه به این معنی است که کودک در طول روز نمی‌تواند مثانه‌اش را کنترل کند و لباسش را خیس می‌کند.
شب‌ادراری اولیه
شب‌ادراری اولیه زمانی اتفاق می‌افتد که کودک‌تان هنوز به‌اندازه کافی در زمینه توالت رفتن آموزش ندیده و روی مثانه‌اش به‌طور کامل تسلط ندارد.
شب‌ادراری ثانویه
اگر کودک‌تان یک دوره خشکی را تجربه کند و پس از یک بازه زمانی ۶ ماهه یا طولانی‌تر دوباره کنترل ادرارش را از دست بدهد و خودش را خیس کند، اصطلاحا می‌گویند دچار شب‌ادراری ثانویه شده است.
دلایل شب ادراری کودک
دلایل شب‌ادراری کودک بسیار متنوع است. در بسیاری از مواقع، این عارضه در اثر وجود دو یا چند عامل مختلف اتفاق می‌افتد.
دلایل شب‌ادراری کودک در هنگام خواب شبانه
• اضطراب
• اختلال نقص توجه/بیش فعالی (ADHD)
• وراثت
• یبوست و ایجاد فشار به مثانه
• تاخیر در رشد مثانه
• دیابت
• کمبود هورمون آنتی دیورتیک (ADH) در بدن هنگام خواب
• آپنه انسدادی خواب
• بیش‌فعالی مثانه
• کوچک بودن مثانه
• مشکلات ساختاری در دستگاه دفع ادرار
• احساس نکردن پُری مثانه در هنگام خواب
• عفونت مجاری ادراری
• خواب بسیار عمیق و اختلال در بیدار شدن از خواب
دلایل شب‌ادراری کودک در هنگام فعالیت‌های روزانه
علاوه بر دلایلی که در بالا گفتیم، عوامل زیر می‌توانند موجب بی‌اختیاری ادراری کودک در طول روز شوند:
• مصرف نوشیدنی‌ها و خوراکی‌های کافئین‌دار
• بازیگوشی و تخلیه نکردن کامل مثانه در توالت
• مقاومت در برابر توالت رفتن
• نزدیک نگه‌داشتن پاها به هم در هنگام تخلیه ادرار و باقی ماندن بخشی از آن در داخل مثانه
شب‌ادراری در کدام دسته از کودکان بیشتر مشاهده می‌شود؟
کودکانی که مبتلا به یبوست هستند
یبوست از مهم‌ترین عواملی است که موجب شب‌ادراری کودک می‌شود. تجمع مدفوع در روده می‌تواند عملکرد ماهیچه‌های اسفنکتر خارجی را مختل کند؛ مثانه را تحت فشار قرار دهد و منجر به بی‌اختیاری ادراری کودک شود.
کودکان بازیگوش یا بچه‌هایی که به‌اندازه کافی آموزش ندیده‌اند
بعضی از بچه‌ها به‌واسطه بازیگوشی یا آموزش ناکافی به‌طور منظم از توالت استفاده نمی‌کنند. بنابراین، مثانه آن‌ها بیش از اندازه پر می‌شود و زمانی به خودشان می‌آیند که کنترل ادرارشان را از دست داده‌اند.
کودکانی که اندام‌های داخلی‌شان به‌اندازه کافی رشد نکرده است
مشکلات رشد جسمانی اندام‌های داخلی از شایع‌ترین دلایل شب‌ادراری کودک به حساب می‌آید.
بچه‌هایی که دچار اضطراب هستند
عوامل استرس‌زایی مانند به دنیا آمدن یک نوزاد جدید در خانواده، فضای متشنج منزل، جدایی مادر و پدر، مرگ یکی از عزیزان و بسیاری موارد دیگر می‌توانند موجب اضطراب و بی‌اختیاری ادراری کودک شوند.
پسر بچه‌ها
براساس تحقیقات، پسر بچه‌ها بیش از دختر بچه‌ها در معرض عارضه شب‌ادراری قرار دارند.
نشانه‌های شب‌ادراری کودک
علائم شب‌ادراری ممکن است از کودکی به کودک دیگر کمی متفاوت باشد. نشانه اصلی زمانی است که کودک ۵ ساله یا بزرگ‌تر رختخواب یا لباس خود را ۲ بار در هفته یا بیشتر به مدت حداقل ۳ ماه خیس کند. توجه داشته باشید، تحقیقات نشان می‌دهند از هر ۱۰ کودک ۷ ساله یک نفر، از هر ۲۰ کودک ۱۰ ساله یک نفر و از هر ۱۰۰ کودک بزرگ‌تر از ۱۵ سال یک نفر حداقل یک مورد شب‌ادراری شبانه را تجربه می‌کنند. عارضه بی‌اختیاری ادراری کودک ممکن است ناشی از برخی مشکلات جسمانی باشد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر کودک شما در سن ۶ یا ۷ سالگی هنوز هم شب‌ادراری دارد یا در صورتی‌که پس از گذراندن ۶ ماه دوره خشکی دوباره خودش را خیس می‌کند، بهتر است به پزشک مراجعه کنید.
روش تشخیص شب‌ادراری کودک
بسیاری از کودکان ممکن است هر چند وقت یک‌بار شب‌ادراری را تجربه کنند. یادگیری کنترل مثانه برای برخی از کودکان بیشتر از دیگران طول می‌کشد. دختران معمولا قبل از پسرها موفق می‌شوند ادرارشان را کنترل کنند. به همین دلیل، شب‌ادراری در دختر بچه‌ها زودتر از پسر بچه‌ها تشخیص داده می‌شود. اصلی‌ترین سوالات پزشک در زمینه تشخیص این عارضه و شناسایی دلایل شب ادراری کودک عبارتند از:
• آیا سابقه شب‌ادراری در خانواده وجود دارد؟
• فرزندتان در طول روز چند بار ادرار می‌کند؟
• کودک‌تان پیش از خواب چه مقدار آب و مایعات می‌نوشد؟
• آیا فرزندتان نشانه‌هایی مانند درد یا سوزش ادرار را تجربه می‌کند؟
• آیا ادرار کودک‌تان تیره، کدر یا خون‌آلود است؟
• آیا فرزندتان یبوست دارد؟
• آیا کودک شما اخیرا در معرض عوامل استرس‌زا قرار گرفته است؟
علاوه بر این پرسش‌ها، احتمالا پزشک کودک‌تان را معاینه فیزیکی می‌کند و همچنین، ممکن است آزمایش خون و ادرار را هم برای او تجویز کند. این آزمایش‌ها به دلیل بررسی وضعیت سلامت جسمانی و تشخیص دیابت و عفونت مجاری ادرار توصیه می‌شوند.
درمان شب‌ادراری کودک چگونه است؟
پزشک معالج برای درمان شب‌ادراری کودک ممکن است روش‌های مختلفی را پیشنهاد کند. این روش‌ها تا اندازه زیادی به عوامل موثر در ایجاد این عارضه بستگی دارند. شیوه‌های درمانی احتمالی عبارتند از:
کاهش مصرف مایعات
ممکن است از شما خواسته شود در ساعات مشخصی از روز یا چند ساعت قبل از خواب، نوشیدنی‌های کم‌تری را در اختیار فرزندتان بگذارید.
تغییر رژیم غذایی
خوردن نوشیدنی‌ها و خوراکی‌های کافئین‌داری نظیر شکلات، چای سیاه، قهوه و نوشابه‌های گازدار مانند کوکاکولا می‌تواند در افزایش شب‌ادراری موثر باشد. بنابراین، لازم است تا جای ممکن مصرف این خوراکی‌ها را در برنامه غذایی فرزندتان محدود کنید.
تنظیم برنامه منظم برای ادرار شبانه
لازم است برنامه منظمی را تنظیم کنید و براساس آن، هر چند ساعت یک‌بار فرزندتان را از خواب بیدار کنید تا ادرار کند.
آموزش مثانه
برای این منظور، لازم است برنامه منظمی را تنظیم کرده و براساس آن در طول روز مرتبا فرزندتان را به توالت رفتن ترغیب کنید.
تجویز دارو
بسته به دلایل شب ادراری کودک ممکن است پزشک معالج داروی کنترل کننده سطح هورمون آنتی‌دیورتیک (ADH) یا داروهای آرامش‌بخش مثانه را تجویز کند. دقت کنید، مصرف دارو حتما باید تحت نظر پزشک و براساس توصیه او انجام گیرد.
مشاوره
مراجعه به مشاور و دفتار درمان‌گر از بهترین روش‌هایی است که به فرزندتان کمک می‌کند با تغییرات زندگی و استرس‌های ناشی از آن کنار بیاید.
مشکلات جانبی ناشی از شب‌ادراری کودک
دلایل شب ادراری کودک هر چه که باشد، این عارضه می‌تواند برخی مشکلات جانبی را هم برای فرزندتان ایجاد کند. از این جمله، می‌توان موارد زیر را برشمرد:
• افزایش اضطراب
• احساس خجالت، شرمندگی و تحقیر
• حساسیت پوستی ناشی از خیس شدن مداوم لباس زیر
عکس‌العمل درست به شب ادراری کودک چیست؟
کودک‌تان را سرزنش نکنید
به خاطر داشته باشید، فرزندتان این کار را عمدا انجام نمی‌دهد. در واقع، او نمی‌تواند مثانه‌اش را کنترل کند. بنابراین، جار و جنجال و سرزنش کردن نه تنها مشکلی را حل نمی‌کند، بلکه اضطراب کودک را افزایش می‌دهد؛ بالا رفتن سطح استرس به خودی خود می‌تواند موجب بدتر شدن شرایط و تکرار این عارضه شود. فراموش نکنید، در هنگام بروز این اتفاق فرزندتان بیش از هر چیز به حمایت، مهربانی، شکیبایی و درک شما نیاز دارد.
تجربیات خودتان را با کودک به‌اشتراک بگذارید
مسائل ژنتیکی و موروثی از مهم‌ترین دلایل شب ادراری کودک است. بنابراین، اگر شما یا دیگر اعضا خانواده هم دچار بی‌اختیاری ادرار بوده‌اید، خوب است تجربیات‌تان را با کودک به‌اشتراک بگذارید. با انجام این کار به او کمک می‌کنید احساس شرمندگی و تنهایی کم‌تری داشته باشد.
مراقب رفتار دیگر اعضا خانواده و دوستان کودک باشید
به رفتار دوستان، خواهر و برادرها و سایر اعضا خانواده دقت کنید و مراقب باشید فرزندتان را مسخره نکنند. عارضه شب‌ادراری کودک معمولا پس از مدتی با کمک پزشک، مشاور یا به‌صورت خودکار برطرف می‌شود. با این حال، اثرات مخرب تحقیر شدن توسط دوستان و آشنایان ممکن است برای تمام عمر با کودک باقی بماند. بنابراین، عشق و حمایت خود را به کودک نشان دهید؛ با اعضا خانواده‌تان صحبت کنید و از آن‌ها بخواهید تحقیر و تمسخر کودک را متوقف کنند. در صورت لزوم، خوب است کادر مدرسه یا مهدکودک فرزندتان را هم در جریان قرار دهید و از آن‌ها بخواهید مراقب اوضاع باشند.
از محافظ تشک استفاده کنید
برای جلوگیری از خیس شدن و آلودگی تشک کودک لازم است از وسایلی مانند محافظ ضد آب یا صفحه‌های پلاستیک استفاده کنید. برای این منظور، محافظ یا ورقه پلاستیکی را روی رختخواب کودک قرار داده و سطح آن را با ملحفه نرم بپوشانید.
همیشه یک یا چند دست لباس و ملحفه تمیز و خشک در دسترس داشته باشید
خیس شدن لباس و ملحفه کودک به‌خودی خود اتفاق چندان مهمی نیست. با این حال، مرطوب ماندن آن‌ها علاوه بر ایجاد بوی ناخوشایند و احساس شرمندگی و ناراحتی می‌تواند موجب حساسیت پوستی یا حتی عفونت مجاری ادرار شود. بنابراین، به‌محض خیس شدن لباس و ملحفه لازم است آن‌ها را عوض کرده و با پوشاک خشک و تمیز جایگزین کنید.
از خود کودک هم کمک بخواهید
اگر فرزندتان بیشتر از ۴ سال سن دارد می‌توانید به شکلی کاملا دوستانه با او مشورت کنید و ببینید خودش چه روشی را برای مقابله با شب‌ادراری پیشنهاد می‌کند. با انجام این کار به افزایش اعتماد به‌نفس و مثبت‌نگری کودک کمک کرده و به او یاد می‌دهید در هنگام بروز مشکل، پیش از هر کاری باید مشورت کرد و به‌دنبال راهکار بود.
پاداش دادن را فراموش نکنید
خوب است یک جدول یا تقویم دیواری درست کنید و روزها و شب‌های خشک ماندن کودک را با برچسب‌های زیبا و بچه‌گانه علامت بزنید. توصیه می‌شود به ازای هر بار خشک ماندن و کنترل ادرار یک جایزه کوچک برای کودک در نظر بگیرید. به این ترتیب، او می‌فهمد شما حمایتش می‌کنید؛ در عین حال، فرزندتان متوجه می‌شود هر تلاشی می‌تواند به نتیجه برسد و با پاداشی همراه باشد.
یادآوری کنید
پیش از خواب حتما به کودک یادآوری کند به توالت برود و مثانه‌اش را کاملا تخلیه کند. در طول شب هم به‌طور منظم و براساس برنامه‌ای که تنظیم کرده‌اید فرزندتان را بیدار کنید تا ادرار کند. با انجام این کارها، مثانه و ذهن کودک به‌تدریج آموزش می‌بیند و پس از مدتی به تنهایی کنترل امور را برعهده می‌گیرد.
از کودک کمک بخواهید
در هنگام تعویض لباس و ملحفه‌ها و قرار دادن آن‌ها در ماشین لباس‌شویی از فرزندتان بخواهید به شما کمک کند. اطمینان پیدا کنید که کودک‌تان این خواسته شما را به‌عنوان تنبیه در نظر نمی‌گیرد. برای این منظور، لازم است با کودک مهربان باشید و از سرزنش و توبیخ او اجتناب کنید.
یک روال آرامش‌بخش تعیین کنید
در طول روز و به‌ویژه پیش از خواب حتما یک روال آرامش‌بخش تعیین کرده و ساعات و دقایق خوبی را با فرزندتان سپری کنید. انجام این کار به کاهش اضطراب و استرس او کمک می‌کند. برای این منظور، در طول روز تا جای ممکن با فرزندتان وقت‌گذرانی کنید. آواز خواندن، نقاشی کردن، رقصیدن، گوش کردن به موسیقی، صحبت کردن و پیاده‌روی و بازی کردن از بهترین فعالیت‌هایی هستند که علاوه بر آرامش‌بخشی به تقویت رابطه شما و کودک‌تان هم کمک می‌کنند. قبل از خواب هم خوب است برای فرزندتان کتاب بخوانید و نوازشش کنید.
سخن آخر
با توجه به آن‌چه گفته شد، می‌توان فهمید که دلایل شب ادراری کودک متنوع است. این عارضه معمولا به مرور زمان و با شکیبایی و تمرین از بین می‌رود. با این حال، در صورت تکرار این رفتار تا سنین ۶ یا ۷ سالگی یا مشاهده برخی مشکلات مانند تیرگی ادرار، درد مثانه یا اضطراب کودک لازم است به پزشک مراجعه کرده و دستورات او را دنبال کنید.
