قلدری کودک یکی از موضوعات نگران‌کننده‌ای است که به‌ویژه در سن مدرسه از طرف بعضی از بچه‌ها بروز کرده و والدین و مربیان را به‌شدت دچار دغدغه می‌کند. بی‌تردید، هیچ پدر و مادری دوست ندارد فرزند دلبندش به انسانی آزاردهنده، متجاوز و قلدر تبدیل شود. در این مطلب، قصد داریم دلایل قلدری کودک و نحوه برخورد با آن را بررسی کنیم.
قلدری کودک چیست؟
قلدری کودک مجموعه‌ای از آزارهای کلامی، فیزیکی یا سایبری است که به‌صورت عمدی و تهاجمی به‌منظور ایجاد آسیب، ترس یا ناراحت کردن دیگران اعمال می‌شود. قلدری کردن نه تنها به بچه‌ای که هدف این خشونت‌هاست آسیب می‌زند، بلکه کودکان دیگری که در محیط حضور دارند را هم دچار تنش، اضطراب و ترس می‌کند.
در ضمن، با انجام این کار برخی دیگر از بچه‌ها تشویق می‌شوند که همین رفتار را نسبت به همکلاسیها یا دیگر کودکان ضعیف‌تر یا کوچک‌تر از خودشان نشان دهند. این نوع دشمنی با کودک یا افراد دیگر از انگیزه‌های متفاوتی ناشی می‌شود. براساس آمارهای به‌دست آمده، امروزه یک نفر از هر پنج کودک ۹ تا ۱۲ ساله در خانه، مدرسه یا در دیگر محیط‌های خارج از منزل مورد آزار و اذیت اینترنتی، فیزیکی و کلامی قرار می‌گیرند.
قلدری کودک به چه کسانی آسیب می‌زند؟
همان‌طور که پیش‌تر هم گفتیم، قلدری کودک علاوه بر بچه‌ای که هدف قرار گرفته می‌تواند اطرافیان او و دیگر کودکان حاضر در محل را نیز دچار وحشت، تنش و اضطراب کند. همچنین، کودکانی که قلدری می‌کنند هم در خلال این کار از نظر روانی به‌طور مضاعف صدمه می‌بینند و مشکلات روحی آن‌ها به‌صورت تصاعدی وخیم‌تر می‌شوند.
بررسی‌ها نشان می‌دهند، کودکان قلدر و بچه‌هایی که در معرض رفتارهای خشونت‌آمیز قرار می‌گیرند به‌یک اندازه ممکن است با مشکلات مربوط به سلامت روان، اضطراب، افسردگی، مصرف مواد مخدر، بی‌خوابی، افت تحصیلی و ترک تحصیل دست‌وپنجه نرم کنند. مطالعات نشان می‌دهند، احتمال اقدام به خودکشی در میان قلدرها تا دو برابر بیشتر از افرادی است که هدف این رفتار قرار می‌گیرند.
از سوی دیگر، بچه‌هایی که به روش‌های مختلف مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند احتمالا در برقراری ارتباط با اعضای خانواده، دوستان و همکلاسیها دچار مشکل شده و سلامت جسمانی و تمرکز آن‌ها نیز مختل می‌شود. مجموع این عوامل، موجب می‌شود کودک بدون هیچ توضیح روشنی احساسات نامطلوبی مانند بیماری، سردرد، معده درد، کمر درد و گردن درد را تجربه کند.
دلایل قلدری کودک چیست؟
تشخیص دلایل قلدری کودک کار بسیار دشواری است. چرا که این رفتار ممکن است از یک عامل خاص یا مجموعه‌ای از عوامل مختلف ناشی شود. کودکان قلدر معمولا:
• دچار کمبود توجه هستند
مسائل و مشکلات خانوادگی و بحران‌های موجود در فضای داخلی خانه به شکل قابل توجهی کودکان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. به‌عنوان مثال، وقتی پدر و مادر بچه دائما با هم دعوا می‌کنند یا در حال طلاق گرفتن بوده یا حتی اگر به‌تازگی از هم جدا شده باشند، او احساس می‌کند مورد بی‌توجهی قرار گرفته است. کنار آمدن با این قبیل مشکلات برای بچه‌ها آسان نیست. به همین دلیل، آن‌ها تلاش می‌کنند به‌شیوه‌های گوناگون و غالبا منفی جلب توجه کنند.
• نیاز دارند دیگران را کنترل کنند
احساس نیاز برای کنترل همسالان از نیاز به محبوب بودن، مورد توجه بودن و مقتدر بودن سرچشمه می‌گیرد. کودکان قلدر معمولا هم سن‌وسالان‌شان را مورد آزار و اذیت قرار می‌دهند تا شاید از این طریق بتوانند بر اوضاع و دیگر بچه‌ها مسلط شوند و در مرکز توجه قرار گیرند. این حس تسلط و کنترل دیگران باعث می‌شود آن‌ها فکر کنند از همکلاسی‌های خود مهم‌تر و محبوب‌تر هستند و رهبری گروهی را برعهده دارند که برای‌شان احترام قائلند.
• خودشان قربانی قلدری بوده‌اند
ممکن است اصطلاح «اثر دومینو» را شنیده باشید. این اصطلاح به یک قانون یا اثر جمعی اشاره می‌کند که از یک رویداد ابتدایی شروع می‌شود و به‌صورت هم‌انباشته به خلق اتفاقات مشابه دامن می‌زند. بچه‌هایی که هدف قلدری دیگران بوده‌اند یا آن‌هایی که این رفتار را بارها در اطراف‌شان دیده‌اند، ممکن است خود به یک فرد قلدر تبدیل شوند. این امر می‌تواند حاصل تمایل آن‌ها برای تقلید از فرد به‌ظاهر قوی‌تر بوده یا اساسا با هدف هماهنگ شدن با گروه همسالان انجام گیرد.
• ممکن است رابطه خوبی با خواهر یا برادرشان نداشته باشند
تربیت بچه‌ها، توجه به رفتارها آن‌ها و به‌ویژه زیر نظر داشتن رفتار خواهرها و برادرها با یکدیگر وظیفه بسیار مهمی است که برعهده والدین قرار دارد. خواهر و برادرهای بزرگ‌تر ممکن است بچه‌های کوچک‌تر را مورد آزار و اذیت قرار دهند. طبیعتا در این زمینه اگر بازخورد خاصی دریافت نکنند، این رفتار را در مدرسه و محیط خارج از منزل هم تکرار خواهند کرد.
• تفاوت‌های فردی را کم‌تر درک می‌کنند
در بسیاری از مواقع، قلدری کودک از درک نکردن، نپذیرفتن و آگاهی نداشتن از تفاوت‌های قومی، جنسی، مذهبی و گرایشی ناشی می‌شود. این ناآگاهی ممکن است نوعی احساس برتری کاذب را در بچه ایجاد کرده و او را به اعمال خشونت و تحقیر فرد مقابل ترغیب کند.
• می‌خواهند کسب اعتبار کنند
قلدری کودک در بسیاری از مواقع با هدف تحت تاثیر قرار دادن همکلاسیها، مربیان و والدین انجام می‌گیرد. کودک از این طریق می‌خواهد قدرت‌نمایی کند و توانایی‌های‌اش را به بدترین روش ممکن به دیگران نشان دهد تا شاید بتواند احترام و اعتباری برای خودش دست‌وپا کند.
چگونه می‌توان از قلدری کودک جلوگیری کرد؟
• به روش مثبت با فرزندتان ارتباط برقرار کرده و به او توجه کنید
نوع توجهی که بچه در منزل دریافت می‌کند از اهمیت زیادی برخوردار است. بسیاری از واکنش‌های کودکان از بی‌توجهی والدین یا دریافت توجه منفی و مخرب ناشی می‌شود. برای مقابله با قلدری کودک، یکی از بهترین کارهایی که می‌توانید انجام دهید این است که تا جای ممکن با فرزندتان وقت بگذرانید. با او صحبت کرده و کلیه وقایع روز را با هم مرور کنید. درددل‌های او را بشنوید و موفقیت‌های‌اش را تحسین کنید. این اقدامات به‌همراه مجموعه‌ای از فعالیت‌های دیگر می‌تواند میل به خشونت و قلدری را در کودک کاهش دهد.
• درباره تفاوت‌های افراد با او صحبت کنید
به فرزندتان یاد بدهید که همه انسان‌ها شبیه هم نیستند و علاوه بر تفاوت‌های ظاهری ممکن است از نظر سبک زندگی، مذهب، گرایش جنسی یا حتی توانایی‌های فیزیکی و روحی با هم فرق داشته باشند. درک عمیق این تفاوت‌ها موجب می‌شود فرزندتان بفهمد که محور کائنات نیست و برتری خاصی به دیگران ندارد. به‌علاوه، بچه کم‌کم یاد می‌گیرد با وجود همه تفاوت‌ها با دیگران رابطه‌ای سالم داشته باشد و با آن‌ها با وقار و احترام رفتار کند.
صحبت کردن درباره قلدری کودک باید واضح و مستقیم باشد. برای مثال، می‌توانید به او بگویید: «امروز از مدرسه باهام تماس گرفتن و گفتن تو قلدری کردی. انگار یکی از بچه‌ها رو اذیت کرده بودی. من واقعا نگرانم. بهتره راجع بهش با هم حرف بزنیم. برام تعریف کن ببینم ماجرا چی بوده؟» با انجام این کار، شما می‌توانید خشونت فرزندتان را تا حدودی ریشه‌یابی کرده و از پرخاشگری‌های بعدی او جلوگیری کنید.
در صورت لزوم، با حضور کودک می‌توانید یک جلسه خانوادگی برگزار کرده و موضوع را به دقت بررسی کنید. مراقب باشید، در طول این جلسه لازم است آرامش‌تان را حفظ کرده و از بگومگو و مقصر جلوه دادن یکدیگر اجتناب کنید. در واقع، هدف شما این است که مشکلات فرزندتان را بشناسید و در جهت برطرف کردن آن‌ها گام بردارید.
• الگوی خوبی باشید
هیچ چیز به‌اندازه رفتار و واکنش‌های والدین نمی‌تواند در شکل‌گیری شخصیت بچه و آموزش او تاثیرگذار باشد. بنابراین، به‌عنوان پدر و مادر کودک شما باید با دیگران رفتاری توام با درک متقابل، همدلی، دلسوزی، محبت و احترام داشته باشید. به این ترتیب، فرزندتان هم به‌تدریج یاد می‌گیرد همین رفتار را با اطرافیان‌اش تکرار کند.
• در کمپین‌ها و گردهم‌آیی‌های پیشگیری از قلدری شرکت کنید
برگزاری کمپین‌های پیشگیری از قلدری و شرکت در آن‌ها از روش‌های بسیار مفیدی است که به آگاه‌سازی و آشنا کردن بچه‌ها با مفهوم قلدری و تبعات آن کمک می‌کند. این گردهم‌آیی‌ها را می‌توان با حضور روانشناسان و کارشناسان امور تربیتی در مدارس راه‌اندازی کرد.
• فرزندتان را به‌شیوه‌ای موثر راهنمایی کنید
پس از ریشه‌یابی مشکلات و آشنایی با دلایل پرخاشگری‌های کودک لازم است سناریوهای مختلفی را بررسی کنید که مدیریت آن‌ها برای فرزندتان دشوار است و به خشونت منتهی می‌شود. هر یک از چالش‌های احتمالی را یادداشت کرده و پس از مطالعه و بررسی، راهکارهای مدیریت و رفع آن‌ها را به بچه معرفی کنید.
در طول این روند، شما می‌توانید رفتارهای اجتماعی مناسب را به کودک آموزش دهید. برای مثال، ممکن است فرزندتان بعضی از همکلاسی‌های‌اش را طرد کند و به آن‌ها اجازه ندهد در بازی‌های گروهی شرکت کنند. در این‌صورت، خوب است به او یاد بدهید: «وقتی کسی می‌خواد باهات بازی کنه باید با احترام بهش جواب مثبت بدی. اگه با دیگران محترمانه رفتار کنی، اون‌ها هم با تو با محبت و احترام برخورد می‌کنن.»
• انتظارات‌تان را به‌وضوح تشریح کنید
برای جلوگیری از قلدری کودک لازم است انتظارات‌تان از او را به‌دقت و به روشنی بیان کنید. برای مثال، لازم است به او بگویید: «انتظار دارم با دوستان و همکلاسی‌هات رفتار دوستانه داشته باشی. دیگه نمی‌خوام خبر قلدری کردن‌ات رو بشنوم.»
• حس همدردی و همذات‌پنداری را در کودک تقویت کنید
یکی از روش‌های موثر برای جلوگیری از قلدری کودک این است که حس همذات‌پنداری و همدردی را در او تقویت کنید. به این ترتیب، فرزندتان می‌تواند خودش را به‌جای دیگران بگذارد و میزان غم، رنج، ناراحتی و شرمندگی آن‌ها را درک کند.
• وضعیت منزل را کنترل کنید
قلدری کودک در بسیاری از مواقع ناشی از برخوردهای پرخاشگرانه یا نامهربانی‌هایی است که در منزل تجربه می‌کنند. آن‌ها این رفتارها را یاد می‌گیرند و در محیط خارج از منزل تکرار می‌کنند. مهم است والدین درک کنند رفتارهای‌شان نه تنها بر فرزندان که بر شرایط کلی جامعه نیز تاثیرگذار خواهد بود. بنابراین، پیش از هر چیز پدر و مادر باید با هم صحبت کنند و تکنیک‌های مدیریت خشم و فرزندپروری سالم را یاد بگیرند.
توجه داشته باشید، در بسیاری از مواقع ممکن است قلدری به‌شیوه پنهانی در منزل‌تان اتفاق بیفتد. یعنی، ممکن است کودک مستقیما توسط شخصی مورد اذیت و آزار قرار نگیرد؛ با این حال، شرایط محیط او را به سمت چنین رفتارهایی هدایت کند. آیا اعضای خانواده شما دائما داد و فریاد می‌کنند؟ آیا به یکدیگر تهمت می‌زنند و برای هم احترامی قائل نیستند؟ آیا هیچ‌یک از اعضای خانواده خشونت فیزیکی را تجربه می‌کند؟ اگر پاسخ‌تان به هر یک از این پرسش‌ها مثبت است باید نهایت تلاش‌تان را به‌کار گیرید تا شرایط خانه را تغییر دهید و آن را به محیطی شاد، سالم و آرام تبدیل کنید.
• تنبیه‌های معنادار در نظر بگیرید
برای مقابله با قلدری کودک می‌توانید مجازات‌هایی را در نظر بگیرید. اما یادتان باشد این پیامدها باید معنادار و محدود بوده و به‌هیچ‌عنوان جنبه تحقیرآمیز و خشن نداشته باشند. برای مثال، اگر متوجه شدید فرزندتان از طریق رسانه‌های اجتماعی قلدری می‌کند، لازم است فورا دسترسی او را به تلفن همراه و اینترنت قطع کنید.
طبیعتا این کار را می‌توانید برای مدت محدودی انجام دهید. یعنی، پس از سپری شدن زمان تعیین شده لازم است مجددا گوشی و اینترنت را در اختیارش بگذارید و به او تذکر دهید که در صورت تکرار این رفتار برای مدت طولانی‌تری امتیازات‌اش را از دست خواهد داد.به گفته روانشناسان، اعمال محدودیت در طولانی‌مدت می‌تواند تاثیر معکوسی داشته باشد. چرا که بچه با خودش فکر می‌کند: «خب، من که دیگه نمی‌تونم تلفنم رو پس بگیرم. پس، لازم نیست سعی کنم رفتار خوبی داشته باشم.»
• فرهنگ عذرخواهی و جبران خسارت را در فرزندتان تقویت کنید
پس از به اتمام رسیدن مدت زمان تنبیه و بعد از آرام‌تر شدن اوضاع، برای فرزندتان توضیح دهید که کارش اصلا درست نبوده و باید بابت انجام آن عذرخواهی کرده و به هر روشی که می‌تواند رفتارش را جبران کند. این کار ممکن است از طریق نوشتن یک پیام کوتاه، بازی کردن با بچه طرد شده، عذرخواهی در مقابل جمع یا موارد مشابه انجام گیرد.
• رفتار فرزندتان را در خارج از منزل رصد کنید
اگر سایر والدین در مورد قلدری کودک‌تان به شما هشدار داده‌اند لازم است بلافاصله به معلم و مسئولان مدرسه اطلاع دهید تا مراقب رفتارهای‌اش باشند. به‌طور منظم، با دفتر مدرسه و آموزگاران فرزندتان در تماس باشید. اگر رفتار خوبی از کودک سر زده لازم است به سرعت تحسین شود.
در این میان، نظارت بر اذیت و آزار سایبری به‌مراتب دشوارتر است. اگر متوجه شدید فرزندتان دیگران را از طریق اینترنت اذیت می‌کند، به هر طریقی که می‌توانید پسورد (گذرواژه) اینستاگرام، توییتر، فیس‌بوک و دیگر اکانت‌های او را پیدا کرده و تعاملات‌اش را کنترل کنید. حتما به فرزندتان اطلاع دهید که فعالیت‌های او را در رسانه‌های اجتماعی تحت نظر دارید و این کار را تا زمانی ادامه می‌دهید که از رفتار مسئولانه او اطمینان حاصل کنید.
• از افراد متخصص کمک بگیرید
اگر همه تمهیدات و اقدامات یاد شده را به‌کار بستید و متوجه هیچ تغییری در قلدری کودک نشدید لازم است از افراد متخصص کمک بخواهید. روانشناسان متبحر با ارزیابی وضعیت سلامت روان فرزندتان به ریشه‌یابی مشکلات و رفع آن‌ها کمک می‌کنند.
سخن آخر
در این مطلب، برایتان از دلایل قلدری کودک و از راهکارهایی گفتیم که به مقابله با این مشکل کمک می‌کنند. نظر شما چیست؟ آیا تجربه مشابهی داشته‌اید؟ چگونه با آن برخورد کرده‌اید؟ ممنون می‌شویم دیدگاه‌ها و تجربیات‌تان را در بخش «نظرات کاربران» با ما و دیگر خوانندگان در میان بگذارید.
