همه‌چیز درباره ترس کودک از تاریکی؛ دلایل و راه‌های کمک کردن به کودک
در این مطلب، قصد داریم درباره ترس کودک از تاریکی صحبت کنیم و علاوه بر بررسی دلایل به‌وجود آمدن آن به مرور راهکارهایی بپردازیم که به فرزندتان کمک می‌کنند بر چنین واهمه‌ای غلبه کند. اگر فرزند شما هم از تاریکی می‌ترسد، پیشنهاد می‌کنیم خواندن این مقاله را از دست ندهید.
ترس کودک از تاریکی یکی از شایع‌ترین مشکلاتی است که اغلب بچه‌ها خصوصا کودکان خردسال با آن مواجه هستند. کمک به کودک برای غلبه بر این ترس می‌تواند در آینده او را برای مقابله با سایر ترس‌ها و فائق آمدن بر آن‌ها آماده کند. برخی از کودکان بدون هیچ دلیل خاصی دچار ترس از تاریکی می‌شوند. اما گروهی دیگر می‌توانند شنیدن یک داستان ترسناک، تماشای یک فیلم وحشتناک یا پشت سر گذاشتن یک تجربه تکان‌دهنده را به‌عنوان عامل اصلی این واهمه معرفی کنند. صرف‌نظر از ریشه اصلی، والدین با به‌کارگیری ترفندها و روش‌هایی می‌توانند به فرزندشان کمک کنند که بر این ترس غلبه کند.
ترس کودک از تاریکی چیست؟
ترس کودک از تاریکی (Nyctophobia) یک عارضه بسیار شدید است که می‌تواند با علائم جدی اضطراب و افسردگی همراه باشد. ترس بیش از حد یا غیر منطقی همه جوانب زندگی روزمره فرد را تحت تاثیر قرار میدهد و به فوبیا تبدیل می‌شود. ترس از تاریکی معمولا از دوران کودکی شروع شده و در حالت عادی به‌عنوان یکی از مراحل طبیعی رشد در نظر گرفته می‌شود. براساس مطالعات، اغلب بچه‌ها به دلیل نداشتن دید کافی و محرک‌های بصری از تاریکی می‌ترسند. به عبارت دیگر، دلیل ترس آن‌ها از شب و تاریکی این است که نمی‌توانند اطراف‌شان را ببینند و احساس می‌کنند با ناشناخته‌ها احاطه شده‌اند. ترس از تاریکی تا اندازه‌ای می‌تواند طبیعی باشد؛ اما اگر این ترس به فوبیا تبدیل شود و بر فعالیت‌های روزمره یا الگوی خواب فرزندتان تاثیر بگذارد لازم است به پزشک مراجعه کنید.
ترس کودک از تاریکی از چه سنی آغاز می‌شود؟
ترس از تاریکی معمولا در دوران کودکی و در فاصله سنین ۳ تا ۶ سالگی شروع می‌شود. در این مرحله، ممکن است بتوان آن را یکی از بخش‌های طبیعی روند رشد حسی کودکان به حساب آورد. اغلب بچه‌ها در این سن‌وسال از موارد زیر واهمه دارند:
- ارواح
- هیولاها
- تنها خوابیدن
- صداهای عجیب‌وغریب
ترس عادی از تاریکی معمولا با کمک یک چراغ خواب کوچک برطرف می‌شود. با این حال، اگر این وحشت به‌قدری شدید باشد که بچه را دچار بی‌خوابی یا اضطراب شدید کند ممکن است تا بزرگسالی ادامه یابد و تبدیل به نیکتوفوبیا شود. بنابراین، در صورت مشاهده نشانه‌های جدی لازم است به پزشک مراجعه کنید.
نشانه‌های ترس کودک از تاریکی چیست؟
نشانه‌های ترس کودک از تاریکی یا نیکتوفوبیا معمولا مشابه علائم سایر فوبیاهاست. کودکان مبتلا به این عارضه به‌محض قرار گرفتن در یک فضای تاریک، ترس بسیار شدیدی را تجربه می‌کنند. این نشانه‌ها ممکن است عملکرد روزانه یا فعالیت‌های مدرسه بچه‌ها را مختل کرده یا سلامت جسمانی و روانی آن‌ها را تحت تاثیر قرار دهد. نشانه‌های نیکتوفوبیا به دو گروه فیزیکی و عاطفی تقسیم‌بندی می‌شوند:
نشانه‌های فیزیکی
- به‌سختی نفس می‌کشد.
- دهان‌اش خشک می‌شود و به‌سختی می‌تواند چیزی را ببلعد.
- ضربان قلب‌اش به‌شدت بالا می‌رود.
- از گرفتگی یا درد در ناحیه قفسه سینه شکایت می‌کند.
- همه بدن یا دست‌ها و پاهای کودک می‌لرزند یا گزگز می‌کنند.
- دچار سرگیجه و سردرد می‌شود یا اصطلاحا سرش سبک می‌شود.
- از ناراحتی و درد معده شکایت می‌کند.
- حتی با فکر کردن به تاریکی هم دچار تهوع و استفراغ می‌شود.
- دست‌ها و پاها یا کل بدن‌اش داغ می‌شود یا یخ می‌کند.
- به‌شدت عرق می‌کند.
نشانه‌های عاطفی
- احساس اضطراب یا وحشت شدیدی را تجربه می‌کند.
- دچار حملات پانیک می‌شود یا افکار ترسناکی را مرور می‌کند.
- به‌شدت گریه می‌کند یا فریاد می‌زند.
- نیاز شدیدی را برای فرار از موقعیت احساس می‌کند.
- دچار توهم می‌شود یا شرایط و رویدادهایی را به‌چشم می‌بیند یا تجربه می‌کند که اساسا غیر واقعی هستند.
- کنترل حواس‌اش را از دست میدهد یا احساس می‌کند دیوانه شده است.
- احساس می‌کند ممکن است بمیرد یا هوشیاری خودش را از دست بدهد.
- در برابر حجم وحشت و واهمه‌اش به‌شدت احساس ناتوانی و ضعف می‌کند.
ریشه‌های اصلی ترس کودک از تاریکی چیست؟
بسیاری از روانشناسان عقیده دارند، ترس کودک از تاریکی ممکن است ماهیت تکاملی داشته باشد. چرا که انسان نخستین با انواع شکارچیان در نبرد بوده و اغلب شکارها هم در تاریکی شب انجام می‌شده‌اند. از سوی دیگر، متخصصان باور دارند نیکتوفوبیا احتمالا با خود تاریکی ارتباطی ندارد؛ بلکه، وحشت از مواجهه با خطرات ناشناخته و پنهان می‌تواند دلیل اصلی این ترس باشد.
احساس ناامنی و کمبود اعتماد به‌نفس هم می‌تواند از دلایل اصلی این وحشت باشد. به همین دلیل است که اغلب بچه‌ها در مواقع تنهایی با شدت بیش‌تری از تاریکی می‌ترسند. برخی از روانکاوان هم بر این باروند که ترس از تاریکی ممکن است با اضطراب جدایی کودک مرتبط باشد.
چه عواملی در ایجاد ترس کودک از تاریکی تاثیرگذارند؟
- کودکانی که با والدین یا مراقبان خشن، ترسو یا مضطرب بزرگ می‌شوند به‌تدریج دچار وحشت و اضطراب می‌شوند و از تاریکی یا بسیاری از موارد دیگر می‌ترسند.
- وابستگی بیش از اندازه و ناسالم کودک به والدین یا دیگر افرادی که از او مراقبت می‌کنند می‌تواند موجب اضطراب و استرس عمومی او شده و احساس ترس و درماندگی را در او تقویت کند.
- مواجهه با رویدادهای استرس‌زا و تروماهای عاطفی کودکان را به‌شدت در معرض ابتلا به انواع فوبیا قرار میدهد. از این میان، می‌توان به مرگ یا بیماری شدید یکی از عزیزان، مرگ حیوانات خانگی، جدایی والدین، تصادف با وسایل نقلیه موتوری و بسیاری عوامل دیگر اشاره کرد.
- ژنتیک و وارثت هم یکی از عوامل مهمی است که بچه‌ها را مستعد ابتلا به انواع فوبیا می‌کند. یعنی، برخی از کودکان ترسیدن را از والدین یا نسل‌های پیش از خود به ارث می‌برند.
چه عواملی محرک ترس کودک از تاریکی به حساب می‌آیند؟
تقریبا همه افراد مخصوصا بچه‌ها گاهی اوقات در تاریکی احساس ناامنی یا ناراحتی می‌کنند. اما فوبیا چیزی به مراتب بیشتر و جدی‌تر از یک ترس مقطعی است. این وحشت شدید در شرایط خاصی ممکن است تشدید شود. برخی از محرک‌های ترس کودک از تاریکی عبارتند از:
- ورود به مکان‌های تاریک مانند سینما
- آماده شدن برای خواب
- دیدن غروب خورشید
- فکر کردن به تاریکی
- خاموش کردن چراغ‌ها
- تماشای فیلم‌های ترسناک به‌ویژه در شب
- شنیدن صداهای ناهنجار مانند مشاجره به‌ویژه در شب
چطور می‌توانیم به بهبود ترس کودک از تاریکی کمک کنیم؟
۱. عامل به‌وجود آورنده ترس را پیدا کنید
وقتی می‌بینید فرزندتان از تاریکی می‌ترسد لازم است عامل اصلی به‌وجود آورنده این واهمه را پیدا کنید. برای مثال، ممکن است مشاجره یا جدایی شما از همسرتان دلیل اصلی ترس باشد؛ یا ممکن است نگران سلامتی یا امنیت خودش یا شما باشد؛ بعضی از بچه‌ها هم در اثر شنیدن اخبار ناراحت‌کننده یا دیدن تصاویر وحشتناک در تلویزیون می‌توانند از هیولاها، سارقان، ارواح و دیگر موجودات ترسناک وحشت داشته باشند. یادتان باشد، تنها زمانی می‌توانید به فرزندتان کمک کنید که عامل اصلی ترس را بیابید.
۲. قوت قلب بدهید
در هنگام قوت قلب دادن هرگز نباید زیاده‌روی کنید. بچه‌ها موجودات باهوشی هستند. بنابراین، اگر بیش از حد به فرزندتان اطمینان دهید ممکن است با خودش فکر کند حتما خطری او را تهدید می‌کند که شما می‌خواهید روی آن سرپوش بگذارید. همچنین، هرگز نباید ترس کودک از تاریکی را مسخره کنید. زیرا با این‌کار نه تنها ترس او را بیشتر می‌کنید بلکه رابطه‌تان با بچه را هم تضعیف کرده و اعتمادش را از او را سلب می‌کنید.
۳. یاری‌رسان باشید
هنگامی که ترس فرزندتان را از تاریکی می‌بینید پیش از هر کاری باید برای کمک به او تلاش کنید. پس، به‌جای گفتن: «هیولا کجا بود؟ این‌ها همه‌اش قصه و داستانه. روح وجود نداره. بزرگ شدی. خجالت بکش.» سعی کنید آشفتگی‌های ذهنی او را بفهمید و فرزندتان را آرام کنید. برای این منظور، می‌توانید با روی خوش، آرامش و همچنین، با دقت اتاق بچه را جست‌وجو کنید؛ پشت پرده، داخل کمد، زیر تختخواب و تمام گوشه‌وکنار اتاق را بگردید و به او اطمینان دهید که همه‌جا را گشته‌اید و چیزی برای ترسیدن وجود ندارد. به او اطمینان دهید که دوست‌اش دارید و مراقب‌اش هستید.
۴. اقدامات آرامش‌بخش انجام دهید
اضافه کردن یک چراغ‌خواب کوچک، روشن گذاشتن یک چراغ در گوشه‌ای از منزل و باز گذاشتن در اتاق خواب‌ها از اقدامات مفیدی است که می‌تواند احساس امنیت را در کودک تقویت کند. به‌علاوه، خوب است یک عروسک نرم و زیبا را به انتخاب خود کودک در اختیارش بگذارید تا در هنگام خواب بغل کند. به‌علاوه، خوب است تصاویر یا عروسک‌هایی را که در تاریکی ممکن است سایه‌های وحشتناک ایجاد کنند یا ترسناک به‌نظر برسند از اتاق کودک خارج کنید.
۵. برای خوابیدن یک روال منظم ایجاد کنید
وجود یک روال منظم می‌تواند به تقویت اعتماد به‌نفس، ایجاد احساس امنیت و افزایش آرامش کودک کمک کند. بنابراین، خوب است فرزندتان را عادت بدهید قبل از خواب دوش بگیرد و دندان‌های‌اش را مسواک بزند؛ یک لباس راحت و تمیز بپوشد و آماده خوابیدن شود. شما هم به‌سهم خود می‌توانید مدتی کنارش بنشینید؛ برای او کتاب یا آواز بخوانید؛ او را نوازش کنید و با آرامش شب‌بخیر بگویید.
۶. اتاق بچه را تمیز و مرتب نگهدارید
تمیز و مرتب نگهداشتن اتاق‌خواب از روش‌های خوبی است که به ایجاد حس آرامش، نظم فکری و امنیت کمک می‌کند. در عین حال، منظم بودن اتاق احتمال دیدن سایه‌های در هم و بر هم و ترسناک را در تاریکی شب کاهش میدهد.
۷. ارتباط‌تان را با کودک تقویت کنید
برقراری یک ارتباط قدرتمند با کودک از مهم‌ترین اقداماتی است که به شناسایی و مقابله با اغلب مشکلات کمک می‌کند. برای این‌منظور، لازم است همیشه آرامش‌تان را حفظ کنید و در عین آرام بودن با فرزندتان رابطه‌ای دوستانه و توأم با احترام را پایه‌ریزی کنید. تلاش کنید همیشه بدون قضاوت حرف‌های فرزندتان را بشنوید و راهکارهای مناسبی را برای برطرف کردن نگرانی‌های او پیدا کنید.
نبایدهای برخورد با ترس کودک از تاریکی چیست؟
- هرگز ترس کودک از تاریکی را دست کم نگیرید و آن را بی‌اهمیت، مسخره یا احمقانه جلوه ندهید.
- در ساعات پایانی روز از مطرح کردن مسائل جدی و بحث‌های پرتنش در خانواده اجتناب کنید.
- تماشای فیلم‌های ترسناک و تصاویر آزاردهنده را برای کودک قدغن کنید.
- از فرزندتان بخواهید در ساعات پایانی روز از تماشای تلویزیون و کار کردن با تلفن همراه خودداری کند.
- به بهانه ترس از تاریکی، استقلال کودک را از او سلب نکنید و اجازه ندهید به‌طور مکرر در اتاق شما یا خواهر و برادرش بخوابد. در عوض، لازم است مشکل را به‌طور ریشه‌ای شناسایی و برطرف کنید.
روش‌های درمان ترس از تاریکی کودک چیست؟
درمان ترس از تاریکی کودک به روش‌های مختلفی امکان‌پذیر است. یادتان باشد، استفاده از این روش‌ها حتما باید به توصیه پزشک و زیر نظر او انجام گیرد:
درمان شناختی-رفتاری (CBT)
درمان شناختی-رفتاری یکی از روش‌های موثری است که به کودک کمک می‌کند با واهمه‌اش آشنا شود و واکنش خود را به ترس از تاریکی تغییر دهد.
مواجهه درمانی
مواجهه درمانی شامل قرار گرفتن تدریجی کودک در معرض تاریکی است. با انجام این کار، حساسیت فرزندتان نسبت به تاریکی به‌تدریج کم‌تر می‌شود. هرگز این روش درمانی را به‌تنهایی در منزل تمرین نکرده و حتما آن را تحت نظر پزشک معالج انجام دهید.
هیپنوتیزم درمانی
هیپنوتیزم درمانی به کودک کمک می‌کند درباره ترس از تاریکی و اضطراب ناشی از آن تجدید نظر کند. این روش درمانی شامل تمرینات هدایت شده‌ای است که در حالت آرامش ذهنی انجام می‌گیرند.
روان درمانی یا گفتار درمانی
روان درمانی یا گفتار درمانی از روش‌های موثری است که به درک ریشه‌های ترس و مدیریت آن‌ها کمک می‌کند.
تمرینات ذهن آگاهی
تمرینات ذهن آگاهی نظیر یوگا، تمرینات تنفسی و مدیتیشن از روش‌های موثری هستند که به کنترل و کاهش اضطراب کمک می‌کنند. خوشبختانه، این روزها مراکز مختلفی وجود دارند که انجام این تمرینات را به‌طور تخصصی برای کودکان امکان‌پذیر می‌کنند.
ترس کودک از تاریکی چه عوارضی دارد؟
ترس کودک از تاریکی اغلب موجب بی‌خوابی می‌شود. مشکلات خواب هم به‌نوبه خود می‌تواند مجددا وحشت از تاریکی را تشدید کند و این چرخه می‌تواند همچنان ادامه یابد. در عین حال، بچه‌هایی که این عارضه را تجربه می‌کنند به‌شدت دچار اضطراب می‌شوند. این اضطراب می‌تواند همه جوانب زندگی، رشد، یادگیری و فعالیت‌های کودک را تحت تاثیر قرار دهد و مختل کند. کم‌خوابی و استرس شدید موجب خستگی مفرط می‌شود و مشکلات و خطرات جانبی متعددی را ایجاد می‌کند. خوب است بدانید، نیکتوفوبیا می‌تواند بر روابط بچه‌ها با دیگران هم تاثیر بگذارد و آن‌ها را به انسان‌هایی منزوی و جامعه‌گریز تبدیل کند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر فرزندتان نشانه‌های شدید نیکتوفوبیا را دارد؛ اگر در هنگام خواب به‌شدت بی‌قراری می‌کند و نمی‌خواهد از شما فاصله بگیرد؛ اگر احساس می‌کنید در طول روز اضطراب دارد و گوشه‌گیر شده است حتما باید به پزشک مراجعه کنید.
سخن آخر
در این مطلب، تلاش کردیم مجموعه‌ای از اطلاعات مفید را درباره ترس کودک از تاریکی با شما به‌اشتراک بگذاریم. همچنین، سعی کردیم برخی از موثرترین روش‌های مقابله و درمان این عارضه را به شما معرفی کنیم. نظر شما چیست؟ آیا فرزند شما هم از تاریکی می‌ترسد؟ شما با این ترس چگونه برخورد می‌کنید؟ خوشحال می‌شویم دیدگاه‌ها و تجربیات‌تان را در بخش «نظرات کاربران» با ما و دیگر خوانندگان در میان بگذارید.
