چطور تفکر انتقادی را در کودکان تقویت کنیم؟ ۹ راه مفید و موثر
در این مطلب، قصد داریم درباره آموزش و تقویت تفکر انتقادی به کودکان صحبت کنیم. یادگیری و توسعه این مهارت بسیار مهم برای هر کودکی ضروری است. بنابراین، پیشنهاد می‌کنیم خواندن این مقاله را از دست ندهید.
در دنیای امروز، بچه‌ها هر روز با انواع‌واقسام پیام‌ها، اطلاعات و تصاویر مواجه می‌شوند. این اطلاعات می‌توانند از طریق دوستان، مدرسه، رسانه‌های اجتماعی، مادر و پدر یا به هر روش دیگری در اختیار آن‌ها قرار گیرند. در واقع، منبع دریافت داده‌ها اهمیت چندان زیادی ندارد؛ مهم این است که کودکان بتوانند شنیده‌ها و مشاهدات‌شان را ارزیابی و تجزیه‌وتحلیل کنند. به این ترتیب، آن‌ها می‌توانند نظرات و باورهای درستی داشته باشند و در مواقع ضروری به بهترین شکل ممکن تصمیم‌گیری کنند. برخورداری از این مهارت، موفقیت تحصیلی، حرفهای و اجتماعی آن‌ها را تضمین می‌کند.
تفکر انتقادی چیست؟
آموزش و تقویت تفکر انتقادی به کودکان یکی از مهم‌ترین اقداماتی است که تصور، تجزیه‌وتحلیل و ارزیابی اطلاعات را برای آن‌ها امکان‌پذیر می‌کند. برخورداری از این مهارت به بچه‌ها کمک می‌کند تا بتوانند آن‌چه را می‌بینند یا می‌شوند چشم‌بسته قبول نکنند. در واقع، با این روش آن‌ها می‌توانند داده‌های دریافتی را اعتبارسنجی کرده و درستی یا نادرستی آن‌ها را بررسی کنند. در مجموع، می‌توان گفت تفکر انتقادی یکی از مهارت‌های ضروری است که به درک مطالب، حل مسائل، تصمیم‌گیری و هدف‌گذاری در زندگی کمک می‌کند.
آموزش و تقویت تفکر انتقادی به کودکان از چه جهت اهمیت دارد؟
به گفته روانشناسان، بی‌توجهی در رابطه با آموزش و تقویت تفکر انتقادی به کودکان باعث می‌شود آن‌ها نتوانند به‌دقت و به‌درستی فکر کنند. اختلال در روند تفکر موجب برداشت نادرست از اطلاعات می‌شود. بچه‌هایی که اطلاعات را به‌درستی دریافت نکرده و تمام جوانب آن را درک نمی‌کنند احتمالا در محیط‌های تحصیلی، حرفهای و زندگی فردی و اجتماعی با مشکلات متعددی مواجه می‌شوند.
براساس تحقیقات، کودکانی که از مهارت تفکر انتقادی برخوردار نیستند به مراتب بیشتر از دیگر همسالان خود با مشکلات رفتاری دست‌وپنجه نرم می‌کنند. در مجموع، می‌توان گفت تفکر انتقادی به درک عمیق‌تر دنیای پیرامون و تعاملات آن کمک می‌کند و موجب رشد و بهبود جهان‌بینی بچه‌ها می‌شود. «امی مورین» (Amy Morin) یک روان‌درمانگر، مربی پرورش قدرت ذهن و نویسنده شناخته‌شده در سطح بین‌المللی است. او در این باره می‌گوید: «تفکر انتقادی به فرد کمک می‌کند تا خودش، دیگران و دنیای اطراف را بهتر درک کند. این افراد در حل مسائل روزمره عملکرد بهتری دارند و از خلاقیت و بهره‌وری بیش‌تری برخوردارند.»
مزایای آموزش و تقویت تفکر انتقادی به کودکان چیست؟
از مهم‌ترین مزایای آموزش و تقویت تفکر انتقادی به کودکان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- توانایی حل مسائل پیچیده در مدرسه
- شناسایی و تشخیص احساسات گوناگون به‌ویژه در مورد مسائل خاص
- توانایی برقراری ارتباط سالم با افراد مختلف
- توانایی حفظ روابط ارزشمند و رضایت‌بخش در زندگی
- توانایی مقابله با زورگویی و قلدری همسالان
- توانایی مقابله با چالش‌ها و موانع زندگی
- توانایی استدلال
- تقویت حس استقلال
- افزایش خلاقیت
- تشویق کنجکاوی سالم
- تقویت پرسشگری
- توانایی رفع مشکلات روزمره
- افزایش اعتماد به‌نفس
روش آموزش و تقویت تفکر انتقادی به کودکان چیست؟
آموزش و تقویت تفکر انتقادی به کودکان یکی از مهم‌ترین وظایف والدین است. با انجام این کار، در واقع به بچه‌ها یاد می‌دهید مستقل باشند و بدون آن‌که بیش از حد تحت تاثیر عوامل بیرونی قرار بگیرند بتوانند نظرات‌شان را شکل دهند و استنتاج کنند. موارد زیر از روش‌هایی هستند که به ایجاد تفکر انتقادی در کودکان کمک می‌کنند:
۱. همه مسائل ریز و درشت را برای فرزندتان توضیح دهید
آموزش تفکر انتقادی به کودکان مستلزم آن است که این کار را از سنین پایین شروع کنید؛ برای همه سوالات بچه‌ها پاسخ مناسب و درستی را پیدا کنید و همه چیز را برای‌شان توضیح دهید. بچه‌های خردسال به‌شدت کنجکاو هستند و دائما درباره همه اتفاقات والدین را سوال‌پیچ می‌کنند. این روند معمولا تا جایی ادامه پیدا می‌کند که والدین خسته می‌شوند و در جواب «چراهای» کودک می‌گویند: «همینه که هست»، «چون من دارم بهت می‌گم» یا «چون باید همین‌طوری باشه». اما این روش درستی نیست.
آگاهی از دلایل و چرایی اتفاقات، نخستین و مهم‌ترین گام در مسیر تفکر انتقادی است. وقتی کودک از سنین پایین با روش‌های مختلف پرسشگری آشنا می‌شود به‌خوبی یاد می‌گیرد درباره هر مسئله‌ای براساس شواهد عینی و تجزیه‌وتحلیل منطقی قضاوت کند. در واقع، کودک یاد می‌گیرد در هنگام تصمیم‌گیری به‌جای احساسات به استدلال و منطق اعتماد کند. چنین کودکی، از توانایی زیر سوال بردن مفروضات برخوردار خواهد بود.
بنابراین هرگز نباید به‌دلیل پایین بودن سن، بچه‌ها را از طرح پرسش منصرف کنید. در عوض، تا جای ممکن تلاش کنید دلایل هر فرآیندی را برای آن‌ها توضیح دهید. طبیعی است که خود شما هم جواب همه پرسش‌ها را نمی‌‌دانید. اما خوب است به‌یاد داشته باشید در عصر ارتباطات زندگی می‌کنید و از طریق مطالعه و جست‌وجو در فضای وب می‌توانید برای هر سوالی پاسخ معتبری را پیدا کنید. پس اگر با سوالی مواجه شدید که پاسخ‌اش را نمی‌دانستید اصلا لازم نیست دست‌پاچه شوید. در عوض می‌توانید به فرزندتان بگویید: «چه سوال خوبی. من هم دلم می‌خواد جوابش رو بدونم. یه کمی بهم فرصت بده تا جواب درست رو پیدا کنم.»
۲. از فرزندتان نخواهید کورکورانه اطاعت کند
تشویق اطاعت کورکورانه از دستورات بزرگسالان، درست نقطه مقابل آموزش و تقویت تفکر انتقادی به کودکان است. در اغلب مواقع، والدین به‌خاطر صلاح فرزندشان از او می‌خواهند بدون چون و چرا از قوانین پیروی کند. اما روش صحیح این است که دلیل این کار را برای او توضیح دهید. یعنی، به‌جای آن‌که بگویید: «حرف حرف منه. هر چی من می‌گم باید قبول کنی.» بهتر است دلایل خواسته‌هایتان را برای بچه تشریح کنید و عواقب گوش نکردن به حرف‌تان را توضیح دهید. به این ترتیب، می‌توانید مهارت استدلال منطقی و تفکر انتقادی را در فرزندتان تقویت کنید. با این روش، به او یاد می‌دهید با دقت به دستورات توجه کند؛ آن‌ها را تجزیه‌وتحلیل کند؛ و در عین حال، به شکلی مستقل فکر کرده و خودش قضاوت کند.
این روش فرزندپروری به تقویت تفکر استقرایی هم کمک می‌کند. تفکر استقرایی یکی از شیوه‌هایی است که به بچه‌ها کمک می‌کند با استفاده از آموخته‌های پایه‌ای و بنیادین تصمیم‌گیری کنند و از جزء به کل برسد. مجموع این عوامل به موفقیت بیشتر در تحصیل و عملکرد بهتر در زندگی می‌انجامد.
۳. کنجکاوی فرزندتان را تقویت کنید
تقویت کنجکاوی یکی از روش‌های موثری است که آموزش و تقویت تفکر انتقادی به کودکان را امکان‌پذیر می‌کند. یادتان باشد، کنجکاوی تنها در شرایطی مفید است که سلامت و ایمنی فرزندتان در خطر نباشد. بنابراین در مواقع امن، به کودکتان اجازه بدهید دیدگاه‌ها و نظرات‌تان را به چالش بکشد؛ حرف‌تان را چشم‌بسته قبول نکند؛ دلیل وقایع را جویا شود و درباره آن‌ها با شما بحث کند.
۴. به فرزندتان یاد بدهید روشنفکر باشد
داشتن ذهنی باز و انعطاف‌پذیر از ضروریات آموزش و تقویت تفکر انتقادی به کودکان است. برای این منظور، لازم است در هنگام برخورد با مسائل جدید دیدگاه‌های مختلف را به فرزندتان معرفی کنید و توضیحات جایگزین و راهکارهای گوناگون را در اختیار او قرار بدهید. واضح است که بعضی از مسائل دارای پاسخ‌های قطعی و تکرارپذیر هستند. مسائل مرتبط با ریاضیات و علوم، مثال خوبی برای این موضوع به حساب می‌آیند. بنابراین، در چنین زمینه‌هایی معمولا تفکر انتقادی کارایی زیادی ندارد. اما در بسیاری از حوزه‌های دیگر، جواب مسئله بسته به دیدگاه فرد یا شرایط موجود می‌تواند متفاوت باشد.
۵. تفاوت بین علیت و همبستگی را برای فرزندتان مشخص کنید
تفاوت قائل نشدن بین علیت و همبستگی و اشتباه‌گرفتن این دو با یکدیگر از موانع اصلی تفکر انتقادی به حساب می‌آید. همبستگی عبارت از مجموعه اتفاقاتی است که معمولا به‌دنبال هم روی می‌دهند. با این حال، لزوما با هم رابطه علت و معلولی ندارند و ممکن است برحسب تصادف وقوع‌شان هم‌زمان باشد؛ یا شاید هر دو این اتفاقات از یک علت واحد ناشی شوند. در واقع، برای درک دلیل این قبیل رویدادها به اطلاعات بیشتر و ارزیابی گسترده‌تری نیاز دارید.
برای مثال، در طول تابستان به دلیل گرمای هوا فروش لباس تابستانی و آب‌میوه‌های خنک به‌طور هم‌زمان افزایش می‌یابد. با این حال، نمی‌توان چنین برداشت کرد که میزان فروش آب‌میوه‌های خنک به این دلیل افزایش یافته که مردم لباس تابستانی را بیشتر خریده‌اند. همان‌طور که می‌بینید این اتفاقات با هم رابطه علت و معلولی ندارند. در عوض، دلیل هر دوی این موارد آن است که هوا گرم‌تر شده است.
۶. الگوی خوبی باشید
آموزش و تقویت تفکر انتقادی به کودکان بیش از هر چیز مستلزم این است که خودتان الگوی مناسبی برای بچه‌ها باشید. به این دلیل که کودکان معمولا تمایل دارند رفتارها و گفته‌های پدر و مادرشان را تکرار کرده و از آن‌ها الگوبرداری کنند. بنابراین، لازم است درباره مسائلی که نادرست یه‌نظر می‌رسند یا در مقابل حرفهای غیرمنصفانه یا غیر اخلاقی به‌وضوح واکنش نشان دهید و از این طریق، تفکر انتقادی را به فرزندتان هم بیاموزید.
۷. با فرزندتان بازی کنید
بازی کردن یکی از روش‌های مناسب و در عین حال، بی‌خطری است که آزمون و خطا را به بچه‌ها یاد می‌‌دهد. اگر از سنین پایین و به‌طور منظم با فرزندتان بازی کنید هم اوقات شاد و با کیفیتی را با یکدیگر سپری می‌کنید و هم می‌توانید مبنای تفکر انتقادی را در او پایه‌ریزی کنید. به این ترتیب، می‌توانید مسائل عمیق و نحوه تفکر روشنفکرانه را در قالب بازی به فرزندتان یاد بدهید و به استقلال فکری و ارتقا ذهنی او کمک کنید.
۸. به فرزندتان یاد بدهید روی حل مسئله تمرکز کند
یکی از راه‌های آموزش و تقویت تفکر انتقادی به کودکان این است که روش‌هایی مانند طوفان فکری را برای حل مسئله را به آن‌ها یاد بدهید. برای این منظور، در هنگام مواجه شدن با یک مشکل می‌توانید از فرزندتان بخواهید حداقل ۵ راهکار مختلف را برای برطرف کردن مشکل مورد نظر معرفی کند. به این ترتیب، با گذشت زمان کودک می‌آموزد هر مشکل یا هر مسئله‌ای الزاما یک راه‌حل ندارد و با تفکر انتقادی و تجزیه‌وتحلیل موقعیت‌ها می‌تواند راهکارهای گوناگونی را برای رفع آن ارائه دهد.
۹. انتخاب کردن را به فرزندتان بیاموزید
در هنگام مواجه شدن با مسائل گوناگون، لازم است بچه‌ها بدانند که تقریبا هیچ‌وقت تنها یک گزینه پیش رو ندارند. برای این منظور، پیش از هر چیزی کودک باید تفکر انتقادی داشته باشد و بتواند موقعیت‌ها، اطلاعات و منابع را به خوبی شناسایی و تجزیه‌وتحلیل کند. به این ترتیب، می‌تواند عواقب انتخاب هر یک از گزینه‌های احتمالی را بسنجد. بنابراین، لازم است از سنین پایین به او یاد بدهید درباره نحوه خرج کردن پول توجیبی، روش گذراندن اوقات فراغت یا نوع بازی دلخواه‌اش تصمیم‌گیری کرده و بهترین گزینه ممکن را انتخاب کند.
سخن آخر
در این مطلب، برایتان درباره اهمیت آموزش و تقویت تفکر انتقادی به کودکان گفتیم و روش‌های انجام این کار را بررسی کردیم. یادتان باشد، تفکر انتقادی یکی از مهم‌ترین مهارت‌هایی است که به بهبود تصمیم‌گیری، استقلال فکری و موفقیت فردی و اجتماعی بچه‌ها کمک می‌کند. نظر شما چیست؟ آیا برای تقویت این نوع تفکر روش‌های دیگری را می‌شناسید؟ خوشحال می‌شویم در بخش «نظرات کاربران» دیدگاه‌ها و تجربیات‌تان را با ما به‌اشتراک بگذارید.
